წიგნი III
1. თეოფილე ავტოლიკეს მოვიკითხავ[1]! ისევე, როგორც სხვა მწერლები, რომლებიც ფუჭი დიდებისათვის მრავალი წიგნის დაწერას ესწრაფვიან და ხან ღმერთების, ხან ომების, ხან კიდევ ჟამთა შესახებ გვაუწყებენ, ხანაც უსარგებლო თქმულებებსა თუ რაღაც მსგავს სისულელეებს გადმოგვცემენ, დღემდე ამასვე ეშურები შენც და უყოყმანოდ თავს იდებ ამგვარ შრომას, ჩვენთან შეხვედრის ჟამს და უგუნურებად რაცხ ჭეშმარიტების სიტყვას და თვლი, რომ ჩვენეული წიგნები ახალია და არა ძველი. სწორედ ამიტომ არ დავაყოვნებ და როგორც ღმერთი მომმადლებს, გაუწყებ ჩვენი წერილის სიძველის შესახებ, გაუწყებ ზოგადი და მოკლე განმარტების სახით, რომ დიდად არ გაგსარჯო, მაგრამ ისე კი მოხდეს, რომ შეიცნო ფუჭსიტყვაობა სხვა წიგნისა.
2. მართებდათ მწერლებს, ან თვითმხილველნი ყოფილიყვნენ იმისა, რაც გვაუწყეს, ანდა თვითმხილველთაგან ზედმიწევნით გაეგოთ ყოველივე, რადგანაც საეჭვო საქმეთა აღმწერნი, შეიძლება ითქვას, წყალს ნაყავენ. რა ირგო თუნდაც ჰომეროსმა ილიონის ომის აღწერით, გარდა იმისა, რომ ცთომილებაში ჩააგდო მრავალნი, ანდა რა ირგო ჰესიოდემ ეგრეთ წოდებულ ღმერთთა შთამომავლობითი ხაზის შექმნით, ან კიდევ ორფევსმა სამას სამოცდახუთი ღმერთის აღიარებით[2] (თუმცა სიცოცხლის მიწურულს თვითვე უარყო ისინი და თავის “შეგონებებში”[3] ერთი ღმერთის არსებობა თქვა)! რა სარგებლობა მოუტანა არატეს ანდა სხვებს, რომლებიც მისებრ მსჯელობდნენ, კოსმიური წრებრუნვის სფერულმა აღწერილობამ გარდა ადამიანური დიდებისა, თუმცა ვერც ეს დიდება მიიღეს მათ ღირსებისამებრ. რა თქვეს მათ ჭეშმარიტი? რა ისარგებლეს ევრიპიდემ, სოფოკლემ და სხვა ტრაგიკოსებმა მათი ტრაგედიებიდან, ანდა მენანდრემ, არისტოფანემ და დანარჩენმა კომედიოგრაფებმა – კომედიებიდან, ან კიდევ ჰეროდოტემ და თუკიდიდემ – მათი ისტორიებიდან? რით არგი პითაგორას თუნდაც ტაძარმა და ჰერაკლესეულმა სვეტებმა[4], ანდა დიოგენეს ცინიკურმა ფილოსოფიამ, ეპიკურეს კი იმის მტკიცებამ, რომ არ არსებობს განგება; რა სარგებლობა მოუტანა ემპედიკლეს უღმერთოების სწავლებამ, ანდა სოკრატეს – ძაღლის, ბატის, ჭადრის, დამეხილი ასკლეპიოსის ან კიდევ იმ ღვთაებების დაფიცებამ, რომლებსაც თავად მოუხმობდა? რის გამო მოკვდა იგი ნებაყოფლობით, რა და როგორი საზღაურის მიღებას მოელოდა სიკვდილის შემდეგ? რა არგო პლატონს მისეულმა სწავლებამ ანდა სხვა ფილოსოფოსებს მათმა მოძღვრებამ, რომელთა ჩამოთვლა სიმრავლის გამო შორს წაგვიყვანდა? ყოველივე ამას იმიტომ ვამბობთ, რომ საჩინო ვყოთ ზემოხსენებული უსარგებლო და უღვთო აზროვნება.
1. თეოფილე ავტოლიკეს მოვიკითხავ[1]! ისევე, როგორც სხვა მწერლები, რომლებიც ფუჭი დიდებისათვის მრავალი წიგნის დაწერას ესწრაფვიან და ხან ღმერთების, ხან ომების, ხან კიდევ ჟამთა შესახებ გვაუწყებენ, ხანაც უსარგებლო თქმულებებსა თუ რაღაც მსგავს სისულელეებს გადმოგვცემენ, დღემდე ამასვე ეშურები შენც და უყოყმანოდ თავს იდებ ამგვარ შრომას, ჩვენთან შეხვედრის ჟამს და უგუნურებად რაცხ ჭეშმარიტების სიტყვას და თვლი, რომ ჩვენეული წიგნები ახალია და არა ძველი. სწორედ ამიტომ არ დავაყოვნებ და როგორც ღმერთი მომმადლებს, გაუწყებ ჩვენი წერილის სიძველის შესახებ, გაუწყებ ზოგადი და მოკლე განმარტების სახით, რომ დიდად არ გაგსარჯო, მაგრამ ისე კი მოხდეს, რომ შეიცნო ფუჭსიტყვაობა სხვა წიგნისა.
2. მართებდათ მწერლებს, ან თვითმხილველნი ყოფილიყვნენ იმისა, რაც გვაუწყეს, ანდა თვითმხილველთაგან ზედმიწევნით გაეგოთ ყოველივე, რადგანაც საეჭვო საქმეთა აღმწერნი, შეიძლება ითქვას, წყალს ნაყავენ. რა ირგო თუნდაც ჰომეროსმა ილიონის ომის აღწერით, გარდა იმისა, რომ ცთომილებაში ჩააგდო მრავალნი, ანდა რა ირგო ჰესიოდემ ეგრეთ წოდებულ ღმერთთა შთამომავლობითი ხაზის შექმნით, ან კიდევ ორფევსმა სამას სამოცდახუთი ღმერთის აღიარებით[2] (თუმცა სიცოცხლის მიწურულს თვითვე უარყო ისინი და თავის “შეგონებებში”[3] ერთი ღმერთის არსებობა თქვა)! რა სარგებლობა მოუტანა არატეს ანდა სხვებს, რომლებიც მისებრ მსჯელობდნენ, კოსმიური წრებრუნვის სფერულმა აღწერილობამ გარდა ადამიანური დიდებისა, თუმცა ვერც ეს დიდება მიიღეს მათ ღირსებისამებრ. რა თქვეს მათ ჭეშმარიტი? რა ისარგებლეს ევრიპიდემ, სოფოკლემ და სხვა ტრაგიკოსებმა მათი ტრაგედიებიდან, ანდა მენანდრემ, არისტოფანემ და დანარჩენმა კომედიოგრაფებმა – კომედიებიდან, ან კიდევ ჰეროდოტემ და თუკიდიდემ – მათი ისტორიებიდან? რით არგი პითაგორას თუნდაც ტაძარმა და ჰერაკლესეულმა სვეტებმა[4], ანდა დიოგენეს ცინიკურმა ფილოსოფიამ, ეპიკურეს კი იმის მტკიცებამ, რომ არ არსებობს განგება; რა სარგებლობა მოუტანა ემპედიკლეს უღმერთოების სწავლებამ, ანდა სოკრატეს – ძაღლის, ბატის, ჭადრის, დამეხილი ასკლეპიოსის ან კიდევ იმ ღვთაებების დაფიცებამ, რომლებსაც თავად მოუხმობდა? რის გამო მოკვდა იგი ნებაყოფლობით, რა და როგორი საზღაურის მიღებას მოელოდა სიკვდილის შემდეგ? რა არგო პლატონს მისეულმა სწავლებამ ანდა სხვა ფილოსოფოსებს მათმა მოძღვრებამ, რომელთა ჩამოთვლა სიმრავლის გამო შორს წაგვიყვანდა? ყოველივე ამას იმიტომ ვამბობთ, რომ საჩინო ვყოთ ზემოხსენებული უსარგებლო და უღვთო აზროვნება.