პაპოფილური მითოლოგია და ქრისტოლოგიური დოგმატი

მღვდელი გელასი აროშვილი

დავიწყებ იმით, რომ არავითარი პიროვნული ანტიპათია არ გამაჩნია კათოლიკეთა მიმართ, არც ლათინოფობია მახასიათებს. პირიქით, დარწმუნებული ვარ, რომ ზნეობრივად, ინტელექტუალურად, თუ პროფესიულად - ანუ საკუთარი საქმისადმი კეთილსინდისიერი დამოკიდებულებითა და მეცნიერული მიდგომით უამრავ მათგანს, მით უმეტეს სასულიერო პირს, ბევრად ჩამოვრჩები. მეტიც, ახლოსაც კი ვერ მივალ მათთან განსაკუთრებით კი მათ სოციალურ საქმიანობაში. როგორც ქრისტიანს - მიყვარს, უფრო სწორედ, ვალდებული ვარ მიყვარდეს მათი უკვდავი სულები, როგორც ნებისმიერი ადამიანის, განურჩევლად მისი რასისა, ეროვნებისა, სოციალური მდგომარეობისა თუ რელიგიური კუთვნილებისა, რადგან უფალი ჩვენი იესო ქრისტე მათთვის განკაცდა, მათთვის ქადაგებდა და იდევნებოდა, მათთვის ეცვა ჯვარს, მათთვის მოკვდა, დაეფლა, აღსდგა და ამაღლდა. მან სწორედ ის ერთი, განუყოფელი კაცობრივი ბუნება შეიმოსა, რომელსაც ადამიდან დაწყებული ყველა ადამიანი შეადგენს. ჩვენ ყველანი თანაარსნი ვართ ერთმანეთისა და ქრისტეს კაცობრივი ბუნებისა. ეს დაცემული, დასნეულებული, დანაწევრებული და ერთმანეთს დაპირისპირებული ბუნება უფალმა განკურნა, გაამთლიანა და განაღმრთო. ამ განღმრთობაში მონაწლეობა კი, ანუ „თანანერგყოფნა ქრისტესთან", პავლე მოციქულის სიტყვით, თითოეული ჩვენგანის არჩევანია. ადამიანებს შორის ერთგვარი ონტოლიგიური ერთიანობა არსებობს, რაც ქრისტეს ეკლესიაში იდეალურ სახეს ღებულობს: ჩვენ ერთმანეთის ორგანული ნაწილები ვართ და შესაბამისად, სრულიად ბუნებრივია გვიყვარდეს, თანავუგრძნობდეთ, ვგულშემატვკივრობდეთ ერთმანეთს. თუკი მე თუნდაც ერთი ადამიანის ნეტარება და განღმრთობა (მადლით) არ მინდა, მაშინ ჩემი განღმრთობაც სრულიად შეუძლებელი ხდება. სწორედ ეს არის ქრისტიანობის ერთ-ერთი უმთავრესი იდეა, რაც მას ყველა სხვა რელიგიისაგან განასხვავებს.

თუმცა, არსებობს ერთი "მაგრამ", ძალიან მნიშვნელოვანი "მაგრამ"! კერძოდ ის, რომ ქრისტე ერთია, შესაბამისად ერთია ჭეშმარიტება, რადგან სწორედ ქრისტეა გზა და ჭეშმარიტება, როგორც ეს თავად განგვიცხადა. თუ ქრისტეს, მის შესახებ სწავლების სისავსეს რაიმე აკლია ან კაცობრივი გამონაგონით რაიმე ზედმეტი აქვს დამატებული, ის ქრისტე აღარ არის - ის დამახინჯებული, ცრუ ქრისტეა - მტყუარ ქრისტეს კი არ გამოუხსნია კაცობრიობა ბოროტების, სიკვდილის, სიცრუის ტყვეობიდან, არ აუმაღლებია ის ზეცამდე, არ განუღმრთია ის თავისი ენერგიებით. ცრუ ქრისტე ვერ იქნება მაცხოვარი, სიცოცხლის მომნიჭებელი, ღმერთკაცი. ასეთი მხოლოდ ჭეშმარიტი ქრისტეა! ამიტომაც იყო, რომ ნამდვილი მაცხოვრის მაძიებლები ქრისტიანობის გავრცელებისთანავე უაღრესად პრინციპულად, სკურპულოზური სიზუსტით აყალიბებდნენ, გამოთქვამდნენ და შემდეგ უკომპრომისოდ, ხშირად სიცოცხლის გაწირვის ფასად, იცავდნენ სწორ სწავლებას ქრისტეს შესახებ. მისი ნამდვილი სახის, პიროვნების, თვისებების შესახებ. ეკლესიის ისტორია პირველი საუკუნეებიდან დაწყებული ამ ულამაზესი, უმამაცესი და უაღრესად ტრაგიკული ეპოპეის მატიანეა. მოციქულები, აპოლოგეტები, მოწამეები, აღმსარებლები, ასკეტი მამები თუ დედები არასოდეს თანხმდებოდნენ ე.წ „დოგმატურ ან ზნეობრივ მინიმუმებს" - ანუ კომპრომისეულ ვარიანტებს კაპიტულანტური ერთობისა, ქრისტეს შესახებ სწავლების სულ მცირედი სახეცვლილების ავტორებთან და მათ მიმდევრებთან. სწორედ ამის გამო იმართებოდა საეკლესიო კრებები, სადაც იკრიბებოდნენ ეკლესიის მამები მთელი საქრისტიანოდან და ზედმიწევნით ზუსტად არჩევდნენ ყველა დოქტრინალურ და ტერმინოლოგიურ საკითხებს; განარჩევდნენ იფქლს სარეველისაგან, თავის სახელს არქმევდნენ ყველას და ყველაფერს. მათ მოყვასის ქრისტიანული სიყვარული ავალდებულებდათ უმწიკვლოდ, ყოველგვარი მინარევების გარეშე დაეცვათ და შთამომავლობისათვის გადაეცათ მაცხოვნებელი მოძღვრება ჭეშმარიტი მაცხოვრის - იესო ქრისტეს შესახებ, ყოვლადწმიდა სამების, ღვთისმშობლის შესახებ და ა.შ.

ალბათ, რელიგიის მითოლოგიზაცია ყოველი ეპოქისთვისაა დამახასიათებელი. მაგრამ, ეს პროცესი განსაკუთრებით ჩვენს დროში გახდა ერთდროულად მოდურიც და საშიშიც. საქართველოში ამან განსაკუთრებულად მახინჯი და კომიკური სახე მიიღო. ამ წერილში მე არ შევეხები ე.წ „პრავოსლავნიკურ" მითოლოგიას, რომელიც საქართველოს საპატრიარქოში ცდილობს თითქმის მთლიანად ჩაანაცვლოს ქრისტიანობა - ეს ვრცელი თემაა,რომელსაც საგანგებო კვლევა სჭირდება. ამჯერად მხოლოდ ელიტარულ, ე.წ „პროზაპადნიკურ" მითოლოგიას შევეხები, რომელიც ნაწილობრივ პროპაპისტურია, არც ისე ახალია და მინიმუმ რამდენიმე საუკუნეს ითვლის საქართველოში. ამ მითოლოგიის მთავარი იდეაა, რომ საქართველო დასავლეთისაგან იზოლირებული აღმოჩნდა რელიგიურად, შესაბამისად პოლიტ-ეკონომიურად და კულტურულად მხოლოდ იმიტომ, რომ ბიზანტიასა და რომს შორის არსებულმა პოლიტიკურმა, ეკონომიურმა, კულტურულმა, გნებავთ პიროვნულმა უთანხმოებებმა გამოიწვია ეკლესიის ორად გაყოფა (დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილებად). ჩვენ, ქართველები ამ ტრაგიკული ფაქტის უნებლიე მძევლები გავხდით, რამაც ჩვენი იზოლაცია და შესაბამისად, სხვა მრავალი ჭირი გამოიწვია.

დასავლეთისა და აღმოსავლეთის რელიგიური განყოფის ფონზე საქართველოს ორიენტაციაზე ბევრი დაწერილა,მაგრამ ძირითადად პოლიტიკური და კულტურული კუთხით. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ მართლმადიდებლობა სარწმუნოებრივად ქმნის პრობლემას ევროპასთან ინტეგრაციაში, ანდა დასავლეთისა და აღმოსავლეთის ეკლესიებს შორის არსებითი დოქტრინალური განსხვავებები არც იყო და არც არის, უბრალოდ პოლიტიკურმა გარემოებებმა დაგვტოვა ევროპის მიღმა. ამ თემაზე, 80-იანების ბოლოს ვიღაცამ იხუმრა: სინტოიზმი ხომ არ მიგვეღო ქართველებს, ეგება უეცრად ''ტოიოტასა" და ''სონის'' გამოშვება დავიწყოთო!

ჩემთვის ყველაზე საინტერესო ამ საკითხის წმინდა რელიგიური (დოგმატური და იდეური) მხარეა და შევეცდები შევეხო რამდენიმე უმნიშვნელოვანეს თემას,რამაც განაპირობა მსოფლმხედველობითი უფსკრულის გაჩენა კათოლიციზმსა და მართლმადიდებლობას შორის. ამ წერილს, ცხადია არა აქვს მეცნიერული პრეტენზია, მინდა უბრალოდ გადმოვცე ის შთაბეჭდილებები,რომლებიც ამ თემაზე წაკითხული ისტორიული და თეოლოგიური წყაროებიდან შემექმნა.

ქართველთა სიმპათია-ანტიპათიებს ვატიკანის მიმართ მოგვიანებით დაუბრუნდები, ახლა კი საკითხის წმინდა რელიგიური მხარე. პირველ რიგში აუცილებელია ითქვას, რომ ძველსა და ახალ რომს შორის, მერვე საუკუნემდე, ანუ კაროლინგების იმპერიის ჩამოყალიბებამდე დასავლეთში, რაიმე მნიშვნელოვანი სარწმუნოებრივი დავა არასოდეს ყოფილა. იყო, ცხადია შიდასაოჯახო უსიამოვნებები, მაგრამ შემდგომ კვლავ მშვიდობა მყარდებოდა და ყველაფერი თავის კალაპოტს უბრუნდებოდა. თვით, პირველი სერიოზული შეჯახება ''ფილიოქვეს'' გამო, არ იყო კონფლიქტი რომსა და კონსტანტინოპოლს შორის. ეს იყო კონფლიქტი ფრანკებსა და ყველა რომეებს შორის დასავლეთში თუ აღმოსავლეთში. რომის პაპების უმრავლესობა, კიდევ სამი საუკუნის განმავლობაში „მრწამსში" " ფილიოქვეს" შეტანის წინააღმდეგი იყო და მხოლოდ მეთერთმეტე საუკუნეში მიიღო რომის ეკლესიამ „ფილიოქვე'' საკრებო დონეზე -- ცხადია, უკვე ფრანკი და არა ეთნო-კულტურულად რომაელი პაპის დროს.

ასე რომ მითი, თითქოს სქიზმის შემდგომი სქოლასტიკური თეოლოგიური სკოლები არიან განუყოფელ-მემკვიდრეობით ერთობაში პირველი საუკუნეების ლათინურენოვან წმიდა მამებთან, არის სიცრუე. აქ საქმე გვაქვს სრულიად ახალი ტიპის თეოლოგიასთან, უფრო სწორედ თეოფილოსოფიასთან, რომელიც სრულიად სხვა მიმართულებით მიდის.

პირველი საუკუნეებიდანვე, დასავლურსა და აღმოსავლურ საქრისტიანოს, როგორც ერთ სხეულს, ერთ ოჯახს, მჭიდრო ურთიერთობები და ურთიერთვალდებულებები ჰქონდათ. ეს იყო ერთი, განუყოფელი კულტურულ-ინტელექტუალური სამყარო, საერთო აღზევებებითა და დაცემებით, საერთო ჭირითა და ლხინით. ვის მიმართავდნენ დახმარებისთვის წმ.ათანასე და წმ.ბასილი უკიდურესი შეჭირვებისა და დევნის ჟამს? -- რა თქმა უნდა რომის ეპისკოპოსს. ვინ დაუდგა პირველად გვერდით წმ კირილე ალექსანდრიელს ნესტორთან ბრძოლაში? -- რომის პაპი ინოკენტი. ვის წერდა თავის გულისტკივილს წმ.იოანე ოქროპირი? -- ცხადია დასავლეთის მამებს. სად მიაღწია საყოველთაო მონოთელისტური ჰეგემონიის დროს მართლმადიდებლური კრების მოწვევას წმ.მაქსიმე აღმსარებელმა? - ასევე რომში წმიდა მარტინეს თაოსნობით. ვინ უჭერდა მხარს მარტო დარჩენილ წმ. თეოდორე სტუდიელს? -- რომი და დასავლეთი! და პირიქით, განა კაპადოკიური, ალექსანდრიული და ანტიოქიური თეოლოგიური სკოლების ღვთივსულიერი საგანძურით და ეგვიპტური თუ პალესტინურ-სირიული ასკეტური გამოცდილებითა და სიბრძნით არ საზრდოობდა დასავლეთი?!

მართალია, იყო რიგი სერიოზული დოგმატური ურთიერთ-აცდენა. მაგ., დასავლეთში არ იქნა გაზიარებული მეხუთე მსოფლიო კრების ქრისტოლოგიური სწავლება, მაგრამ მაშინ რომს საკრებო დონეზე არ დაუგმია ეს დოგმატი და ამიტომ ეს ამბავი დროებით მიჩუმათდა, ვიდრე არასწორი სწავლება კრიპტონესტორიანულ სიმსივნედ არ ჩამოყალიბდა და კაროლინგების ეპოქაში ჯერ ასევე კრიპტოხატმბრთოლობაში, შემდგომ კი ''ფილიოქვეს'' მრწამსში შეტანის საკრებო გადაწყვეტილებით არ დასრულდა. იყო სხვა საპოლემიკო საკითხებიც, მაგ. უფუარი სეფისკვერების, სალხინებელის, რომის პაპის პრიმატის და ა.შ.რომელთაგანაც თითოეული უაღრესად მნიშვნელოვანია. განსაკუთრებით უფუარი სეფისკვერების (''ოპრესნოკები''), რომელსაც ირონიულად ახსენებენ ხოლმე სრულიად გაუთვითცნობიერებულნი, არადა ეს საკითხი პირდაპირ კავშირშია ქრისტოლოგიურ დოგმატთან და არის მისი სიმბოლური ასახვა ლიტურგიაში. მოკლედ, მეთერთმეტე საუკუნისთვის, დასავლეთი და აღმოსავლეთი სრულიად სხვადასხვა თეოლოგიურ ენაზე საუბრობდნენ, მათ ერთმანეთის უბრალოდ აღარ ესმოდათ! თანდათან გაჩნდა დაუძლეველი წინააღმდეგობანი სარწმუნოებრივ, დოგმატურ ასპექტში რაც თავისთავად გამორიცხავდა რაიმე დოქტრინალურ კონსესუსსა და კომპრომისს, ორივე მხარე მხოლოდ მონოლოგის რეჟიმში ალაპარაკდა. ცხადია იყო იმედები შერიგებისა, მცდელობანი იმპერატორთა თუ იერარქთა მხრიდან, კრებები (უკანასკნელი ფერარასა და ფლორენციაში 1439 წელს), მაგრამ ამ ყველაფერმა კიდევ უფრო ნათლად წარმოაჩინა პრობლემათა დაუძლეველობა, რადგან გამოიკვეთა იდეური განსხვავება ცხონების საკითხში ანუ მთავარ ამოცანაში, რასაც ისახავს ეკლესია. პოლემიკამ საღმრთო ენერგიების შესახებ, საბოლოოდ გამიჯნა დასავლეთისა და აღმოსავლეთის ეკლესიათა სოტეროლოგიური მიზნები. გამოსავალი ერთია, რომელიმე მხარემ უარი უნდა თქვას თავის იდეებზე და ამოცანებზე, ანუ დოგმატური, მისტიური და ზნეობრივი კაპიტულაცია გამოცხადოს. ეს კი ორივე მხრიდან, საკუთარი პატრისტიკული ტრადიციისა და მემკვიდრეობის უარყოფა იქნება, რაც პრაქტიკულად შეუძლებელი იქნება.

ვეცდები წარმოვაჩინო არსებითი განსხვავებანი, რაც უფრო გასაგებს გახდის გაყოფის იდეურ მიზეზებსა და შედეგებს.

დავიწყოთ მთავარით, ანუ რა ამოცანა დგას კათოლიციზმში და რა მართლმადიდებლობაში?! სამწუხაროდ ეს ამოცანები განსხვავებულია, რაც პირდაპირ გამომდინარეობს დოგმატიდან მადლით განღმრთობის, ანუ საღმრთო უქმნელი ენერგიების შესახებ.

თუ კათოლიციზმში მთავარ ამოცანად ქრისტეს ''მიბაძვა''(იმიტაცია) დგას, როგორც ამას ყველაზე პოპოლარული კათოლიკური ბეტსელერის, თომა კემპელის ცნობილი წიგნის სათაური გვაუწყებს, და თუ მთავარი მიზანი - ზნეობრივი, პატიოსანი, წესიერი, სოციალურად აქტიური, ''ზნითა და ცხოვრებით ქრისტეს მიმბაძველი"(ციტატა ზემოხსენებული ბეტსელერიდან) ადამიანის აღზრდაა, რაშიც ნამდვილადა აქვთ დიდი წარმატებები და გასაოცარი მიღწევები კათოლიკებს, მართლმადიდებლობა თავის ამოცანად, წარმოუდგენელი კადნიერებისა და პრეტენზიის იდეას - განღმრთობას აყენებს. ''ადამიანს ნაბრძანები აქვს გახდეს ღმერთი"- ამბობს წმ.ბასილი დიდი და თავად იძლევა ამის მაგალითს! ''ღმერთი განკაცდა, რათა კაცნი განაღმრთოს''(წმ.ათანასე დიდი,წმ. მაქსიმე აღმსარებელი) -- აი ყველა დროის წმიდათა მიერ გამოთქმული და მადლით განხორციელებული ამოცანა. ადამიანი, მადლით,უქმნელი ღვთაებრივი ენერგიებით, უნდა გახდეს ღმერთი. საუბარია, ძველი, დაცემული ადამიანის სიკვდილზე და ახალი ქრისტეშემოსილი, თავისუფალი კაცის დაბადებაზე, ქრისტეს სხეულში, მის ეკლესიაში; სულიერ ფერისცვალებაზე იმ საღმრთო ენერგიებით, რომლითაც ქრისტე გაბრწყინდა თაბორის მთაზე. ვითარცა ასწავლიდა უფალი ნიკოდიმოსს -- ''მიუგო იესუ და ჰრქუა: ამენ, ამენ გეტყვი შენ: უკეთუ ვინმე არა იშვეს მეორედ,ვერ ხელეწიფების ხილვად სასუფეველი ცათა'' (იოანე 3.3).

დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის გაჩენილი ეკლესიოლოგიური, ლიტურგიკული,ქრისტოლოგიური, პნევმატოლოგიური თუ სოტერიოლოგიური განსხვავებანი არის საფუძველი იმისა, რომ X - Xl საუკუნეებიდან აშკარად ყალიბდება იდეური განსხვავებულობის ვექტორი ძველსა და ახალ რომს შორის, რომელიც მანამდე ერთი მსოფლმხედველობითი იდეალის გამო საერთო იყო. 

„დასავლური თეოლოგიური აზრი, განსაკუთრები თომიზმი კატეგორიულად უარყოფს უქმნელი ენერგიების და ადამიანთა მიერ მათი მიღების კონცეფციას. თომისტური მოსაზრებით ჩვენი ბუნება ყოვლითურთ ქმნილია და შეუძლებელია რაიმე ღვთაებრივი, უქმნელი იყოს მასში, შეეთვისოს მას. ადამიანებს არ ძალუძთ მონაწილეობა მიიღონ ღვთაებრივ ცხოვრებაში. მისტიკური გამოცდილება კაცთათვის მიუწვდომელია, ქრისტემ კი კაცობრიობას მხოლოდ ცოდვათა მიტევება,''გამართლება'', ერთგვარი ამინისტია მოუტანა''( იოანე მეინდორფი. ''შესავალი მამათა ღვთისმეტყველებაში", მინსკი 2007, გვ.364). ამაო ყოფილა მაშინ ქრისტეს სიტყვები: ''უკეთუ ვისმე უყვარდე მე, სიტყვანი ჩემნი დაიმარხნეს, და მამამანცა ჩემმან შეიყვაროს იგი, და მოვიდეთ მისა და მის თანა დავადგრეთ''. (იოანე. 14.23). მაშინ არც ეს უნდა დავიჯეროთ: ''და დასხმითა ხელთა პავლესთაითა მათ ზედა მოვიდა სული წმიდა, იტყოდეს ენათა და წინასწარმეტყველებდეს'' (საქმე მოციქულთა. 19.6) და ა. შ.

სულ სხვაგვარია სწავლება აღმოსავლეთის ეკლესიისა. წმ. მაქსიმე აღმსარებლის მიხედვით, ქრისტეში ადამიანური და ღვთაებრივი ბუნებანი ჰიპოსტასურადაა შეერთებული ისე, რომ მათი თვისებანი: ნება და მოქმედება (ენერგია) შენარჩუნებულია. ამიტომ, როდესაც ჩვენ ქრისტეს ვეზიარებით, ამ დროს მის ღვთაებრივ ენერგიებს(მადლს) ვეზიარებით, რომლითაც განმსჭვალულია მისი ადამიანური ბუნება. იგივე სულისკვეთებით მსჯელობს წმ. გრიგოლ პალამაც: რადგანაც მაცხოვარი უქმნელი ღვთაებრივი ბუნების მატარებელია, ის არის წყარო, სათავე უქმნელი ენერგიებისა, მადლისა და არა სათავე სული წმიდის, როგორც წმიდა სამების მესამე ჰიპოსტასისა (''ფილიოქვე''). შესაბამისად თაბორის ნათელი, რომელიც სხვა არაფერია თუ არა ღმერთის ენერგიები, ასევე უქმნელია.სწორედ ფერისცვალების ეს ნათელი განმსჭვალავს მის კაცობრივ ბუნებას და გონებამისაწვდომს ხდის მას ჩვენთვის, როგორც მაშინ მოციქულთათვის, რომელთაც იხილეს ეს უქმნელი ნათელი და მასში მოსე და ილია, როგორც ღვთისმხილველნი,მხილველნი ღვთის მადლისა და არა არსებისა, რომელიც ''არა ვინ სადა იხილა"'. ხოლო თუ მადლი ქმნილია, ცხადია მას ვერ ექნება თვისება გადაეცეს ერთი ბუნებიდან მეორეს, ეს მხოლოდ მის ღვთაებრივ თვისებებს ძალუძს. სწორედ ეს აზრია ჩადებული ტერმინ ''განღმრთობაში'': ქმნილება (ადამიანი) ეზიარება რა ღმერთს, იძენს ღვთაებრიობას მადლით, ხდება ''უქმნელი'' ღვთის ქმედებით, მარადიულ სიცოცხლესთან თანაზიარებით.

ღმერთი არ არის მხოლოდ იდეა ანდა არსი. ის არც ენერგიაა მხოლოდ და არც ფილოფოსთა ღმერთია. ის პიროვნული ღმერთია, რომელიც ურთიერთობაში შედის თავის ქმნილებასთან, მეგობრობს მასთან, შეეწევა, ზრუნავს მასზე. აბრაამს, მოსეს, ილიას, ესაიას, დავითს ნამდვილად ესმოდათ მისი ხმა, ისინი ფილოსოფიურ აბსტრაქციას როდი ესაუბრებოდნენ. პიროვნული ღმერთი სავსებით რეალურად შემოდის ადამიანებთან კონტაქტში თავისი უქმნელი ენერგიებით და არა აბსტრაქტული ფილოსოფიური კატეგორიებით.

მეცხრე საუკუნიდან დასავლეთში თეოლოგები უფრო ''გამართლების'' კატეგორიებით საუბრობენ ცხონებაზე და განღმრთობის ფენომენი ერთგვარ მივიწყებას მიეცა. შესაბამისად დასავლეთში მკაცრი საზღვარი იდება ღმრთაებრივსა და კაცობრივს შორის, ხოლო აღმოსავლური მიდგომა ტერმინისადმი ცხონება, რაც ქრისტეში კაცობრიობის განღმრთობის იდეას ემყარებოდა, დასავლეთის თვალში ნეოპლატონიზმად იქნა აღქმული.

1351 წელს კონსტანტინოპოლში, ვლაქერნის სასახლეში მოწვეულ იქნა საეკლესიო კრება, რომელმაც პასუხი გასცა რამდენიმე უმნიშვნელოვანეს დოგმატურ კითხვას, კერძოდ:

1. არის თუ არა ღმერთში "ღვთივღირსეული სხვაობა"- არსებისა და ქმედებისა (ბერძნ. ენერგია)? -- პასუხი: დიახ, არის. ღმერთში არის არსება და ენერგია, და ისინი "განსხვავდებიან ურთიერთგაყრის" (ბერძნ.''ადიასტატოს დიაფორა'') გარეშე როგორც თავისთავად მყოფი (არსება) და თავისთავად არ არსებული ენერგია.

2. ეს ენერგია ქმნილია თუ უქმნელი? -- პასუხი: საღმრთო ენერგია არის უქმნელი, ის ღვთაებრივი ბუნების მადლი და ნათელია და მოუკლებლივ გამოდის ღმრთის არსებიდან.

3. შესაძლებელია თუ არა, დაერქვას ენერგიას ღვთაების სახელი, ისე, რომ თავიდან ავიცილოთ ''ორღმერთიანობის" ბრალდება ? -- პასუხი: დიახ, რადგან ასე უწოდებდნენ საღმრთო მადლს, წმიდა მამები.

ამ კრებაზე დასმული სხვა კითხვების ჩამოთვლას აღარ გავაგრძელებ, მხოლოდ ერთს ვიტყვი, რომ მის დადგენილებებს საფუძვლად დაედო, ათონის მთის მამათა ტომოსი (დოგმატური ეპისტოლე), რომელსაც ხელს აწერს ივერონის მონასტრის იღუმენი, ცხადია ქართული კალიგრაფიით.

მაშასადამე, თუ ღვთაებრივი ენერგიები (მადლი) უქმნელია და ღმრთის არსებიდან მუდმივად გარდამოიღვრება მთელს ქმნილებაზე, როგორც ამას წმ. კირილე ალექსანდრიელი და წმ. ბასილი გვასწავლიან (PG 68,148A), მაშინ ღმერთი, რომელსაც აღმოსავლეთი იცნობს, არის ცოცხალი, მუდმივმოქმედი, მამათა ჩვენთა ღმერთი, რომელიც თავისი მადლით ყოველთვის ცოცხალ ურთიერთობაში იყო - წინასწარმეტყველებთან, მოციქულებთან, მოწამეებთან, აღმსარებლებთან, ასკეტებთან და ყველა დროის ყველა წმიდანთან, ანუ მის მაძიებლებთან!

დასავლეთში კი არ იქნა გაზიარებული მოძღვრება ასეთი ღმერთის შესახებ. წმ. გრიგოლ პალამა წერს, რომ ლათინთა სწავლებით "ყოველგვარი ენერგია, ქმედება ღმრთისა ქმნილია, სწორედ ამიტომ არიან განდევნილნი ლათინები ჩვენი ეკლესიის წიაღიდან, რომ მათი აზრით არა მადლი (საღმრთო ენერგია), არამედ თავად სული წმიდა გამოდის ჰიპოსტასურად ძისაგან (''ფილიოქვე''). (св.Григорий Палама. ''Триады''. 1995.стр.270).

თუკი ენერგია, მადლი ქმნილია მაშინ ის ბუნებაში, ქმნილებაში უნდა ვეძებოთ და არა პირდაპირ, უშუალო, ცოცხალ, ლოცვით, მისტიურ ურთიერთობაში ღმერთთან. აი, ასეთმა არასწორმა შეხედულებამ დააშორა კაცობრიობა ღმერთს და ის მიწასა და ამაოებას მიაჯაჭვა. ღმერთი სადღაც შორსაა, მიუწვდომელია, მან შექმნა ენერგიები, ამ ძალებით მოქმედებაში მოიყვანა კოსმოსი და თავად განაწყენებული, ღირსებაშელახული ცოდვით დაცემულ ადამიანთაგან (კათოლიკური სწავლება ''სატისფაქციის" შესახებ) განეშორა თავის ქმნილებას და ელოდება საკუთარი შეურაცხყოფილი პატივის დაკმაყოფილებას, მისივე ღირსებისა და პატივის სწორი მსხვერპლშეწირვით.

ამგვარი ღმერთის შესახებ საინტერესო შეფასებას აკეთებს ნ. ბერდიაევი თავის მთავარ ნაშრომში - ''Смысль Творчества''. მისი აზრით კათოლიკური არქიტექტურა და საორღანო მუსიკა ზედმიწევნით ზუსტად გადმოსცემენ, მიუწვდომელი, ტრანსცენდენტული ღმერთის იდეას. დიახ, ასეთია ''ფილოსოფოსთა ღმერთი'', ის უმოქმედოა, არანაირი ენერგიების გარდამოღვრა არ ხდება მის მიერ ადამიანზე და მთელს ქმნილებაზე. უმოქმედო ღმერთი კი მკვდარი ღმერთია. და აი, გაისმა კიდეც ხმამაღლა ეს დიაგნოზი: ''ღმერთი მოკვდა"! გამოაცხადა ფ. ნიცშემ და სავსებით სამართლიანად! დასავლეთის თეოლოგთა და ფილოსოფოსთა მიერ ნიცშეს ეპოქამდე მოტანილი ღმერთი მართლაც მკვდარია. სამწუხაროდ, თომისტების მრავალსაუკუნოვანმა ''შრომამ"' ამაოდ როდი ჩაიარა. დასავლური თეოლოგია, ანსელიმიდან, თომა აქვინელიდან, ერაზმ როტერდამელიდან მოყოლებული, არისტოტელეს სილოგიზმებითა და უაღრესად დახვეწილი ფილოსოფიური მიგნებებითა და ილეთებით ცდილობს გარეშემოუწერელი ღმერთისა და მისი თვისებების ფილოსოფიურ აღწერა-შემოფარგვლას. სამაგიეროდ, ცრუ სწავლებამ ქმნილი მადლის შესახებ, მისცა მძლავრი ბიძგი საბუნებისმეტყველო და ტექნიკური მეცნიერებების განვითარებას კათოლიკურ მონასტრებში. პირველი მეცნიერები ევროპაში სწორედ ბერები იყვნენ.

თუკი ღვთის მადლი ქმნილია და იგი ბუნებაშია დანარჩენ ქმნილებასთან ერთად,მაშინ ღმერთი სწორედ ბუნებაში უნდა ვეძებოთ, იგი მის მიერ შექმნილი კოსმოსის კანონზომიერ და ჰარმონიულ წესრიგშია საპოვნელი. ამ წესრიგის აღწერა, მისი კანონების გამოვლენა და კვლევა არის ერთადერთი იმედი ღმერთთან შეხვედრისა.

სულ სხვა ვექტორით განვითარდა თეოლოგიური აზრი აღმოსავლეთში. ფილოსოფიური და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიმართ ინტერესი აქ დიდად არ გაღვივებულა. აღმოსავლეთში ღმერთთან შეხვედრა მის უქმნელ ენერგიებთან შეხვედრა იყო, რომელიც ისიჰიის (მდუმარების), ლოცვის, ღმერთის წმინდა სახელის მოუკლებლივ მოხმობისას არის შესაძლებელი,''რამეთუ წმინდა არს და საშინელ და ყოვლად ძლიერ და საკვირველ და უფალ და ყოვლისა-მპყრობელ არს სახელი მისი''( ''წამებაი წმიდისა მოწამისა ჰაბოისი''). ეს არის უაღრესად ინდივიდუალური, ინტიმური, იდუმალი ფენომენი - თავისუფალი ადამიანის თავისუფალი ურთიერთობა პიროვნულ ღმერთთან, ყოველგვარი შუამავლებისა და ავტორიტეტების გარეშე. ამიტომაც იყო ყოველთვის სრულიად გაუგებარი და მიუღებელი აღმოსავლეთში ისეთი ეკლესიოლოგიური გაუგებრობა, როგორიცაა პაპაზმი.

არავინ საუბრობს ქრისტოლოგიურ განსხვავებებზე დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის, რამაც შემდგომ თავისი ასახვა ხატთაყვანისცემის საკითხშიც სერიოზული წინააღმდეგობები წარმოშვა, არადა ეს უაღრესად მნიშვნელოვანი თემაა, რადგან თითოეული ადამიანის ცხონებას ანუ მადლით განღრთობას ეხება.

ყოველ მართლმადიდებლურ ლიტურგიაზე იგალობება: ''მხოლოდშობილი ძე და სიტყვა ღმრთისა უკვდავი არსება! თავს-იდვა ჩვენისა ცხოვრებისათვის, ხორცნი შეისხნა სულისაგან წმიდისა და მარიამისაგან ქალწულისა უქცეველად განკაცნა, და ჯვარს-ეცვა ქრისტე ღმერთი ჩვენი,სიკვდილითა სიკვდილი დასთრგუნა...". ეს საგალობელი მეხუთე მსოფლიო კრების დროს შეიქმნა და ჰიმნოგრაფფიულად ასახავს ამ კრებაზე მიღებულ ქრისტოლოგიურ დოგმატს. მასში ხაზგასმულია ანტინესტორიანული სწავლება ქრისტეს ჰიპოსტასის, სუბიექტის განუყოფლობის შესახებ და მითითებულია, რომ მარიამისაგან ერთი განუყოფელი ღმერთკაცობრივი ჰიპოსტასი განკაცდა. ჯვარზეც შესაბამისად ქრისტე ღმერთი ევნო და არა მხოლოდ მისი კაცობრივი ბუნება,როგორც ამას ნესტორიანელები ასწავლიდნენ. ''მეუფეო, ღმერთო მიუწვდომელო, შემოქმედო ცისა და ქვეყანისაო, ჯვრითა ივნე უვნებელმან და უვნებელობაი აღმოგვიცენე" (პარაკლიტონი. სტიქარონსა ზედა. ხმა 8). - აი, ამ პატარა ჰიმნოგრაფიულ ფრაგმენტში გენიალურადაა ჩატეული მთელი ჭეშმარიტი ქრისტოლოგია და მისი კავშირი ჩვენს განღმრთობასთან. 
მეხუთე კრების ეს მაცხოვნებელი დოგმატი არ იქნა გაზიარებული დასავლეთში. ლათინებს არ სურდათ იმის აღიარება, რომ ღმერთი ევნო ადამიანური სხეულით. ცხადია ღვთაებრივი ბუნება არ განიცდის ვნებას, როგორც ამას მონოფიზიტები ასწავლიან, მაგრამ როდესაც ჩვენ ვსვამთ კითხვას: ვინ ევნო? -- ვერ ვუპასუხებთ, რომ ევნო ხორცი, რადგან ხორცი არ არის ''ვინ'', ხორცი არის ''რა'', ამიტომაც ვამბობთ, რომ ევნო ძე ღმრთისა, რომელიც არის ღმერთი, ერთი განუყოფელი სუბიექტი და არანაირი სხვა სუბიექტი, გარდა ძისა ღმრთისა არ ვნებულა ჯვარზე ჩვენი ცხონებისათვის. ხოლო თუ ღვთაებრივი ბუნების გარეშე, მხოლოდ მისი ადამიანური სხეული ევნო, მაშინ რანაირადაა ხორცის ტანჯვა მაცხოვნებელი, განმაღმრთობელი ჩვენთვის, კაცთათვის? ცხადია არანაირად, რამეთუ მხოლოდ ღმერთს შეეძლო ჩვენი დაცემული ბუნების განკურნება, გამთლიანება, უხრწნელყოფა და განღმრთობა. და ჯვარსაც ამიტომ ვცემთ თაყვანს ქრისტიანები, რადგან ეს ყველაფერი სწორედ ჯვარზე აღსრულდა ქრისტეს ვნებით მასზე. აი, ეს მაცხოვნებელი მოძღვრება იქნა დამტკიცებული მეხუთე კრებაზე, რომელიც არ მიიღეს დასავლეთში, ამიტომაც არ იგალობება ლათინურ მესსაზე საგალობელი ''მხოლოდშობილი ძე და სიტყვა''. საბოლოოდ, რომში იმ დასკვნამდე მივიდნენ,რომ თითქოს ქრისტეში ადამიანობა გამოყოფილია ღმერთისგან და მაშინ, ჩვენი ადამიანური ბუნება ხომ საერთოდაც გამიჯნული გამოდის ღვთაებრივისგან, რომელიც ქრისტემ ყოვლითურთ მიიღო თავისი განკაცებისას, რათა აღედგინა და განეღმრთო იგი. შესაბამისად სავსებით ლოგიკურია, რომ მოძღვრება განღრთობისა და მადლით საღმრთო ნათელის ჭვრეტის შესახებ სრულიად მიუღებელია მათთვის. ეს ყველაფერი ნათლად აისახა ლათინური ჯვარცმების ფრესკულ გამოსახულებებზე, ნახატებსა თუ ქანდაკებებზე. აქ გამოსახული ქრისტე შემაძრწუნებელ ხორციელ ტანჯვას განიცდის, მისი სახე და სხეული ტკივილისაგან სრულიად დეფორმირებულია, მაშინ როდესაც ჩვენ ვიცით, როგორი სიმშვიდითა და სიხარულით მიდიოდნენ საშინელ ტანჯვაზე და სიკვდილზე მოწამეები, მათ შორის ქალები და ბავშვებიც კი. ნატურალიზმი მაქსიმალურ საფეხურზეა მელ გიბსონის ცნობილ კინოფილმში, რომელიც ამ ქრისტოლოგიურ გადახრას, ტრადიციული კათოლიკური სწავლების მიხედვით ასახავს.

სულ სხვაგვარადაა წარმოდგენილი ქრისტეს ჯვარცმა აღმოსავლურ ხატწერაში. ხატი იგივე დოგმატია, ფერებითა და ფორმებით ჩაწერილი და შესაბამისად მართლმადიდებლურ ჯვარცმებზე ნათლად იკითხება, რომ ქრისტე ნებსითაა ასული ჯვარზე კაცობრიობის გამოსახსნელად სიკვდილისა და ჯოჯოხეთის ტყვეობიდან, მან ჯვარზე დაცემული, დასნეულებული, ხრწნადი კაცობრივი ბუნება აიყვანა და თავისი უსაზღვრო კაცთმოყვარებით განკურნა და განაღმრთო იგი. აქ ქრისტე მშვიდად, თავისი ღვთაებრივი დიდებულების იერითაა მიძინებული,აქვე იკითხება მისი მომავალი დიდებით აღდგომა და ამაღლება.

გვერდის დაბეჭდვა