რომის იმპერატორ მარკუს ავრელიუსის1 შემდეგ ტახტზე მისი ვაჟი კომოდი ავიდა. კომოდმა მეფობის მეშვიდე წელს ევიპტის მმართველად წარჩინებული დიდებული, ვინმე ფილიპე დაადგინა. ფილიპე რომიდან ალექსანდრიაში გადასახლდა და თან ცოლ-შვილიც წაიყვანა. ორი ვაჟი ჰყავდა მმართველს _ ავიტი და სერგი და ერთადერთი ასული _ ევგენია, კეთილკრძალული სულისა და მშვენიერი იერსახის ქალწული. სწორედ მის ცხოვრებას ეხება ეს მონათხრობიც.
ფილიპე რომაული კანონებითა და წინაპართა წეს-ჩვეულებების თანახმად მართავდა ეგვიპტეს. მას სძულდა გრძნეულები და ჯადოქრები და სასტიკად სდევნიდა. არც ებრაელებს სწყალობდა, მათი სახელის ხსენებაც კი სძაგდა. ყველაზე ლმობიერად ქრისტიანებს ექცეოდა. მართალია, მეფის ბრძანებისამებრ ყველანი ალექსანდრიიდან გააძევა, მაგრამ ქალაქის შემოგარენში მშვიდობიანად დასახლებისა და ღვთისმსახურების ნება კი დართო. ფილიპე პატივს სცემდა ქრისტიანებს, ხედავდა, ბრძენი და წმიდა ცხოვრების წესისანი რომ იყვნენ. თავად კი ბერძნული ფილოსოფიით იყო გატაცებული. თავისი ასული ევგენიაც ამ ფილოსოფიაში განსწავლა. ბერძნული და ლათინური ენებიც კარგად შეასწავლა, ისე, რომ ქალწული თავისუფლად საუბრობდა ორივე ენაზე. ევგენიას ნათელი გონება ჰქონდა, არც სიბეჯითე აკლდა და ამიტომ ადვილად ითვისებდა ყველაფერს. რასაც ერთხელ მოისმენდა ან წაიკითხავდა, მყარად ახსოვდა, გულს ებეჭდებოდა, თითქოს სპილენძის დაფაზე ამოტვიფრესო. ტანწერწეტ და სახემშვენიერ ასულს აზრთა წყობის კეთილკრძალულება და ქალწულებრივი უმწიკვლოება კიდევ მეტ მიმზიდველობას მატებდა. ამიტომაც ერთმა სახელგანთქმულმა რომაელმა ჩინოსანმა აკვილინმა თავის ვაჟისთვის _ აკვილიუსისთვის მოინდომა სარძლოდ. მშობლებმა ევგენიას ჰკითხეს, ყაბულსა ხარ თუ არა ამ კეთილშობილ ჭაბუკთან ქორწინებაზეო? ქალწულმა უპასუხა:
_ ქმარი ცხოვრების წესის სიკეთით უნდა აირჩიო და არა წარმომავლობით, რადგან ცხოვრება მასთან მოგიწევს და არა მის საგვარეულოსთან.
სხვა კეთილშობილი და მდიდარი ჭაბუკებიც ითხოვდნენ მის ხელს, მაგრამ ევგენია სულ უარზე იდგა. იმიზეზებდა, მათი ცხოვრების წესი არ მომწონსო, სინამდვილეში კი ქორწინებას გაურბოდა ქალწულებრივი სიწმინდის მოყვარე. მარტო იმას ზრუნავდა _ ქალწულად დარჩენილიყო.
ასე მზადდებოდა ეს უმშვენიერესი და უმწიკვლო ჭურჭელი ღვთაებრივი მირონის მისაღებად. მალე მის ქველ საქმეებს ჭეშმარიტი რწმენაც შეუდგა უკან და ევგენიაც წმინდად მიეახლა კეთილმსახურების წმიდა სათავეებს.
მისი ღვთისკენ მოქცევა შემდეგი შემთხვევით დაიწყო: შემთხვევით, უფრო სწორედ კი ღვთის განგებულებით პავლეს ეპისტოლენი მოხვდა ხელთ. ევგენიამ ყურადღებით წაიკითხა მოციქულის სწავლანი და გულისხმა-ყო. ქვეყნიერების შემოქმედი ერთი ჭეშმარიტი ღმერთი შეიცნო, მყის გაუნათდა გონება. აკი დიდი ხანია იწმინდებოდა და ემზადებოდა სული წმიდის მისაღებად. ქრისტეს მტკიცედ შეემსჭვალა გულით, მაგრამ ღიად აღიარებას ჯერ ვერ ბედავდა მშობლების შიშით.
ევგენიამ შეიტყო, რომ ქრისტიანები მეფის ბრძანებით ალექსანდრიიდან გაეძევებინათ და მის შემოგარენში სახლობდნენ. მშობლებისაგან ახლომდებარე ადგილ-მამულში წასვლის ნებართვა ითხოვა, ცოტას დავისვენებ სოფლის სიმყუდროვეშიო. სინამდვილეში ქრისტიანთა გაცნობა და მათი სწავლების მოსმენა სურდა. სწორედ ამიტომ გამოიწყო ეს მოგზაურობა. მშობლებს ეჭვიც არ აუღიათ, რა ჰქონდა გულში მათ ქალიშვილს და გაუშვეს. მათი ეტლი ერთ-ერთ ქრისტიანულ დასახლებას რომ გაუსწორდა, ახლომდებარე მონასტრიდან ბერების გალობა შემოესმათ: “რამეთუ ყოველნი ღმერთნი წარმართთანი კერპნი არიან, და ღმერთმან ჩუენმან ცანი შექმნა”.2 ამ სიტყვების გაგონებაზე სულთ-ითქვნა ევგენიამ, შერცხვა მამის შეცდომილებისა. მერე თავის ევნუხებს მიუტრიალდა (ერთს პროტი ერქვა, მეორეს კი _ იაკინთე) და უთხრა:
_ ერთად შეგვისწავლია მეცნიერებები, ერთად გავცნობივართ ფილოსოფოსთა თხზულებებს: სოკრატესას, არისტოტელესას, პლატონისას, ერთად წაგვიკითხავს სტოიკოსების ცნობილი ცთომილებანი და ეპიკურეს3 ნააზრევიც. სოფისტთა და პოეტთა სხვა შემოქმედებაც გამოგვიძიებია. რა თქმა უნდა, თქვენც ხვდებით, რომ ეს ყველაფერი ზღაპრებია, ჭეშმარიტების მსგავსებით ატყუებენ მხოლოდ მკითხველთ. არც ისაა ჩვენთვის უცნობი, თუ როგორ ყელყელაობენ ელინები თავიანთი სიბრძნით, თუმღაცა ბრძენთა ერთი ნაწილი დაბეჯითებით ამტკიცებს, რომ ღმერთი საერთოდ არ არსებობს, მეორენი კი ბევრ ღმერთს აღიარებენ, თანაც მათგან ზოგნი დიდად მიაჩნიათ, ზოგნი კი _ მცირედ. ქრისტიანები კი ერთი სიტყვით ამარცხებენ ყველა მათგანს: “რამეთუ ყოველნი ღმერთნი წარმართთანი კერპნი არიან”, რადგანაც ამ ღმერთების რწმუნება ცხადი უგნურებაა, თანაც დამღუპველი. ქრისტიანთა სწავლება კი: “და ღმერთმან ჩუენმან ცანი შექმნა~ _ ღიად აღიარებს ერთ ღმერთს და ჩვენი საერთო უფლის შემეცნებამდე მივყავართ. ამ სიტყვებთანაა თანხმობაში პავლე მოციქულის სწავლანიც, მე რომ უკვე სამი დღეა ვკითხულობ. ეს სწავლანი ერთი ღმერთის მყოფობას გვიმტკიცებს. ამ მოციქულის სიტყვები მიწამებია, ასე ნამდვილი და სანდო, რადგანაც საქმეებზე აფუძნებს რწმენას. ამ ეპისტოლეებში მოციქულმა ცხონების გზა დაგვანახა, და თუკი მოინდომებთ, თქვენც შეგიძლიათ მისდიოთ მის მითითებებს. აწ მე აღარ მსურს, თქვენი ქალბატონი მერქვას, და მიწოდეთ და თანამსახური, რადგანაც ერთი უფალი და მამა გვივის _ ღმერთი. მოდი ძმებივით ერთსულოვანნი და თანამოაზრენი ვიყოთ, და ერთად ვირჩიოთ ქრისტეს შედგომა. მსმენია, რომ ქრისტიანთა ეპისკოპოს ელიოზს4 აქ მონასტერი აუშენებია. ღმერთს უგალობენ ბერები ამ მონასტერში დღითა თუ ღამით. ეს სავანე ვინმე მღვდელ თეოდორესათვის ჩაუბარებია ეპისკოპოსს. მასზე ამბობენ, სასწაულთმოქმედიაო. მისი ლოცვა ბრმებს თვალს უხელს, ეშმაკებს განაძებს და ყოველგვარ სნეულებას კურნავსო. კიდევ იმასაც ამბობენ, რომ ქალს არავინ შეუშვებს მონასტერშიო. ამიტომ თმა შემკვეცეთ, მამაკაცის სამოსი ჩამაცვით და ღამით იქ მიმიყვანეთ. ასე მოვიქცეთ: ქალაქში დაბრუნება გვიან ღამისთვის გადავდოთ. ყველა მონა წინ წაუძღვეს ეტლს, თქვენ ორმა კი უკან მისდიეთ. მე ჩუმად ჩავალ ეტლიდან და სამივენი გავუჩინარდეთ. ეტლი შინ ცარიელი დაბრუნდება. ჩვენ კი ღვთის მონებს ვეახლებით.
ევგენიას სიტყვები და გადაწყვეტილება ორივე ევნუხს ეამა. ღამეც დადგა და ისე მოიქცნენ, როგორც მოითათბირეს. უკანა გზაზე რომ მოდიოდნენ, ევგენია უჩუმრად ჩაუშვეს ეტლიდან ისე, რომ არცერთ მონას არ შეუნიშნავს და ღამის სიბნელეში გაუჩინარდნენ. თვალს რომ მიეფარნენ, თავისი ქალბატონი მამაკაცის სამოსში გამოაწყვეს, თმა შეკვეცეს და მონასტრისაკენ გაეშურნენ. ჯერ სავანე კარგა მანძილზე იყო, რომ უცებ ილიოპოლის5 ეპისკოპოსი _ ნეტარი ელიოზი დაინახეს. ეგვიპტეში ასეთი წესი ჰქონდათ: როცა ეპისკოპოსი მონასტრებსა და ეკლესიებში მიმოდიოდა, ხალხი გალობით მისდევდა უკან. ახლაც ათიათასიოდე კაცი ახლდა თან ეპისკოპოსს. ყველანი გალობდნენ: “გზა კეთილმსახურთა წრფელ იქმნა და განმზადებულ გზა კეთილმსახურთა”.6
ამ სიტყვების გაგონებაზე ევგენია თავის მეგობრებს მიუტრიალდა და უთხრა:
_ ყური უგდეთ ამ საგალობლებს და მიხვდებით, თუ როგორ მიგვესადაგება ყოველი სიტყვა. როცა ჩვენ ჭეშმარიტ ღმერთზე ვსაუბრობდით, გალობა გვესმა: `ყოველნი ღმერთნი წარმართნი კერპნი არიან, და ღმერთმან ჩუენმან ცანი შექმნა". აწ კი, როცა ქრისტესკენ მიმავალ გზას დავადექით და კერპთმსახურებას ზურგი ვაქციეთ, აი, რამდენიმე ათასი კაცი გალობს ჩვენს დასახვედრად: “გზა კეთილმსახურთა წრფელ იქმნა და განმზადებულ გზა კეთილმსახურთა”. მეჩვენება, რომ ეს შემთხვევით არ მომხდარა, ღვთის განგებულებამ მოაწყო. მოდი, ვნახოთ, საით მიდის ეს ხალხი და თუკი იმ სავანისაკენ მიეშურებიან, რომელშიც ჩვენ მივდიოდით, შევუერდეთ და ერთად ვიაროთ, თითქოსდა მათი მეგობრები ვართ.
ასეც მოიქცნენ. გზად ერთ-ერთ კაცს ჰკითხეს:
_ ეს ბერი ვინაა, ვირზე რომ ზის, ხალხი რომ არტყია გარს?
პასუხად მიიღეს, რომ ეს ეპისკოპოსი ელიოზია, სიყრმიდან ქრისტიანი და მონასტერში აღზრდილი. ჯერ კიდევ ყრმა იყო, მეზობელთან ცეცხლისთვის რომ აგზავნიდნენ, ტანსაცმელში იხვევდა ანთებულ ნაკვერცხლებს და ისე მიჰქონდა, სამოსი კი არ ეწოდაო. სიყრმეშიც კი ასე სათნო იყოო ღვთისთვის.
_ რამდენიმე დღის უკან, _ განაგრძობდა ეს კაცი, _ ჩვენს ადგილებში ვინმე მოგვი ზარიოსი გამოჩნდა. ათასგვარი ეშმაკობითა და გრძნეულებით ხიბლავდა ხალხს. ეპისკოპოს ელიოზს ცრუპენტელას ეძახდა, თავისთავს კი ქრისტეს გამოგზავნილ კეთილ მწყემსს. შეიკრიბა ქრისტიანთა სიმრავლე. ადგნენ და ჩვენს მამას ეახლნენ. “აი, ზარიოსი ამტკიცებს, ქრისტეს წარმოგზავნილი ვარო”, _ უთხრეს, _ “ამიტომ, ან ერთობაში მიიღე, ან განაგდე, თუკი ცრუობს. ჩვენ კი თქვენგან იმას გავყვებით,ვინც სიტყვიერ პაექრობაში ძლევას მოიპოვებს”. დაგვთანხმდა წმიდა ეპისკოპოსი ზარიოსთან პაექრობაზე. ის ქრისტეს სასოებდა, ზარიოსს კი თავისი დემონების იმედი ჰქონდა. აი, კამათის დღეც დაინიშნა და ადგილიც შეირჩა _ ილიოპოლის შუაგულში. მოგვი ჯადოსნური გრძნეულებით იყო აღჭურვილი, ეპისკოპოსი კი _ ღვთივსულიერი სიტყვებით. მობრძანდა და ხალხის დალოცვის შემდეგ წარმოთქვა: “აწ უწყოდეთ სული ღმრთისაი“7. შემდეგ ზარიოსს მიუბრუნდა და სიტყვიერი პაექრობაც დაიწყო. მოგვი საკმაოდ გაწაფული ჩანდა თავის სიცრუეში, ქედმაღალი იყო და კადნიერსიტყვიანი. ჭეშმარიტების ძალა არ ჰქონდა ხელთ, ამიტომ ურცხვი მრავალსიტყვაობით ცდილობდა გამარჯვების მოპოვებას. წყნარმა და უბოროტო ეპიკოპოსმა ვერ შეძლო, პირი დაეყო მისთვის. ხალხი წუხდა, ხედავდა, რომ კამათში გამარჯვება ზარიოსს რჩებოდა. ელიოზმა ეს შენიშნა, ხალხი დააშოშმინა და თქვა: “ახლა სჯობს პავლე მოციქულს მივდიოთ, თავის მოწაფე ტიმოთეს ხომ ამგვარ მითითებას აძლევს: „უწამებთ ნუ სიტყВთა ლალვისაითა, არად საГმარად, განსადრეკელად მსმენელთა მათ“.8 არავინ რომ არ იფიქროს, რომ მოციქული იმად დავიმოწმე, რომ შემეშინდა, ამიტომ მოდი, ასე მოვიქცეთ: ქალაქის შუაგულში დიდი კოცონი ავანთოთ. ორივენი ცეცხლში შევიდეთ, და რომელ ჩვენგანსაც ცეცხლი არას ავნებს, ის იქნება ქრისტეს ჭეშმარიტი მოწაფეო. ხალხს მოეწონა ეს წინადადება. მაშინვე გააჩაღეს დიდი კოცონი. ეპისკოპოსმა მოგვს ცეცხლში შესასვლელად უხმო. მან კი უპასუხა: ეს გამოცდა შენ შემოგვთვაზე, ამიტომაც პირველი შენ შედი ცეცხლში. ელიოზმა პირჯვარი გადაისახა, ხელები ცად აღაპყრო და შუაგულ კოცონში შევიდა. ნახევარი საათი იდგა ასე, ცეცხლის ალი გარს ერტყმოდა, მაგრამ თმის ღერიც არ დაზიანებია, არც სამოსს შეხებია ალი. ზარიოსსაც უხმობდა წმიდანი _ ცეცხლში შემოდიო. მოგვი შეშინდა, გაქცევა დააპირა, მაგრამ ხალხმა დაიჭირა და ძალით შეაგდო ცეცხლში. მაშინვე წაეკიდა ალი ცრუმოციქულს და დაიწვებოდა კიდეც, ელიოზ ეპისკოპოსს რომ არ გადაერჩინა. ნახევრად დამწვარი, მაგრამ ჯერ კიდევ ცოცხალი გამოიღო ცეცხლიდან. ამ შემთხვევის შემდეგ თავლაფდასხმული მოგვი ილიოპოლიდან გააძევეს. ეპისკოპოსი კი სადაც არ უნდა წავიდეს, ხალხი ასე გალობით დაჰყვება უკან.
ნეტარი ევგენია სულგანაბული უსმენდა მონათხრობს, სულით ხარობდა, გაოცებას ვერ ფარავდა. ბოლოს ამ ამბის მომყოლს _ ევტროპის ხვეწნა დაუწყო:
_ გევედრები, ბატონო, წმიდა ეპისკოპოსს ჩვენზე მოახსენე: კერპთაყვანისმცემლობიდან ქრისტიანობაზე მოქცევა გვწყურია. ჩვენ ძმები ვართ, შევთანხმდით, გავქრისტიანებულიყავით და ერთურთისგან განუშორებლად ერთად გვეცხოვრა ამ მონასტერში.
_ ჯერ ნურაფერს იტყვით, _ დაარიგა ამ კაცმა, _ სანამ ეპისკოპოსი მონასტერში არ შებრძანდება და ნამგზავრი ცოტას არ მოისვენებს. ხელსაყრელ დროს გამოვნახავ და მევე მოვახსენებ თქვენს სურვილს.
მონასტერს მიუახლოვდნენ. ეპისკოპოსს ბერები გამოეგებნენ გალობით: „შევიწყნარეთ წყალობაი შენი, ღმერთო, შორის ერსა შენსა“.9
ვაჟივით თმაშეკვეცილი და მამაკაცივით ჩაცმული ევგენია და მისი ევნუხები ხალხს შეერივნენ და ეპისკოპოსს მონასტერში შეჰყვნენ. წმიდა ელიოზმა ეკლესიაში წირა, მმარხველთა ჩვეულებისამებრ დღის მეათე საათზე ცოტა წაიხემსა და მიეძინა დამაშვრალს. ძილში ჩვენება იხილა. ვიღაც კაცებს ელინური ქალღმერთის მსგავსი ქალის ძეგლი დაჰქონდათ ხელით და მსხვერპლშეწირვითა და თაყვანისცემით პატივს მიაგებდნენ. ეპისკოპოსს გული მოეწყლა წარმართი ხალხის დანახვაზე. ამ ქალღმერთს მიუტრიალდა და უთხრა:
_ განა შეგფერის, კაცნი ღმერთივით რომ განგადიდებენ, ნუთუ შენც ღვთის ქმნილება არა ხარ? თაყვანისცემა ხომ მხოლოდ ღმერთს შვენის?!
ქალღმერთმა მყისვე დაუტევა მოთაყვანე კაცები და ეპისკოპოსს გაჰყვა უკან. თან ასე უთხრა:
_ არ მოგეშვები, სანამ ჩემს შემოქმედთან და შემქმნელთან არ მიმიყვანებ და ჩემს თავს არ მიაბარებ მას.
გამოღვიძებული ეპისკოპოსი ამ ხილვაზე ფიქრობდა, რომ ევტროპი შევიდა და მოახსენა:
_ მეუფეო! სამი ყმაწვილი გვეხალა. ძმები არიან. ერთსულოვნად ტოვებენ კერპთმსახურებას და სურთ, ამ მონასტრის ქრისტესმსახურთა რიცხვს შეერთონ. დღეს შენთან ერთად შემოვიდნენ სავანეში და ტირილით მთხოვდნენ, თქვენი უწმინდესობისათვის მეცნობებინა მათი არჩევანი.
ეპისკოპოსი სიხარულით ცას ეწია და წამოიძახა:
_ გმადლობ, უფალო იესო ქრისტე, ასეთი სასიხარულო ამბის მოსმენის ღირსი რომ გამხადე!
მაშინვე ბრძანა სამივე ყმაწვილის მოყვანება. ისინიც შევიდნენ და ეპისკოპოსის წინაშე წარდგნენ. წმიდა ელიოზმა ჯერ ილოცა, მერე კი ევგენიას მიუტრიალდა და მამაშვილური სიყვარულით გაუბა საუბარი. ეკითხებოდა: რა გქვიათ, საიდანა ხართ, სადაა თქვენი სამშობლოო. ქალწულებრივი სიმორცხვე შეეტყო ევგენიას თავმდაბალ პასუხს:
_ წარმოშობით დიდებული ქალაქიდან _ რომიდან ვართ. ჩვენი სამშობლო რომია. ხორციელი ძმანი ვართ. ერთის სახელი პროტია, მეორისა _ იაკინთე, მე კი ევგენი მქვია.
ელიოზმა თბილად შეხედა ქალწულს და უთხრა:
_ მართლაც რომ ევგენი ყოფილხარ, ევგენია! შენი სახელი10 შენი სულის თვისებებს ეხმიანება. კეთილშობილი და მამაცი სული გქონია, მართლაც მამაკაცური. გონებაში მტკიცედ გეპყრას შენი არჩევანი, დაძლიე ქალურ ბუნება, გამამაცდი და განმტკიცდი ქრისტეში. აკი მისთვის გარდაისახე მამაკაცად ქალადმყოფი, ღვთის სიყვარულმა შეგაცვლევინა ქალური იერსახე და სახელი. ნუ იფიქრებ, მამხილებს ანდა ჩემს ქალურ ბუნებას კიცხავსო, არც ის მაქვს გუნებაში, არჩევანი გადაგაფიქრებინო. მხოლოდ ის მინდა იცოდე, თუ როგორ ზრუნავს ღმერთი შენზე. უკვე ყველაფერი გამომიცხადა: ვინ ხარ, ჩემამდე როგორ მოხვიდოდი და ვინ მოგვყვებოდა. ჰოდა, ევგენია, შენს იერსახეზე არანაკლები კაცობა უნდა აჩვენო სულისა, რადგან ესეც გამანდო უფალმა, რომ მისთვის უმწიკვლო ჭურჭლად განმზადებულხარ, უბიწოდ რომ ინახავდი ქალწულებას ამქვეყნიურ საცთურთა უარმყოფელი.
შემდეგ პროტსა და იაკინთეს მიუტრიალდა: _ სახელად მონები გქვიათ, სულით კი თავისუფალნი ყოფილხართ, რადგან მიწიერს არაფერს დამონებია თქვენი სულები. ამად, მე კი არა, თავად უფალი იესო ქრისტე გეუბნებათ: „არღარა გეტყВ თქუენ მონად... ხოლო თქუენ გარქუ მეგობრად...“11 ნეტარნი ხართ ასე თავისუფალნი, უფრო მეტად ქრისტესთან თქვენი მეგობრობა და ერთობა განეტარებთ, რადგან ერთსულოვნად დაჰყაბულდით მისი უღლის ტვირთვას, ნეტარ ევგენიას ერთხელაც არ შეწინააღმდეგებიხართ, მასთან ერთად იწვით უფლის მსახურების სურვილით. როცა ევგენია ამ წუთისოფელს დაუტევებს, უფალი თქვენც იმავე გვირგვინებს დაგადგამთ და იმავე მისაგებელს მიგაგებთ, რაც მას განუმზადა.
ეპისკოპოსთან საუბარს მათ გარდა არავინ დასწრებია. ელიოზმა ევგენიას მამაკაცის სამოსში დარჩენა უბრძანა, მისი საიდუმლო რომ არ გამჟღავნებულიყო. ევგენიას და ევნუხებს მანამ არ დაუტევებიათ სავანე, სანამ ნათლის-ღებით არ განბანა ეპისკოპოსმა და ბერების რიცხვს არ შეჰმატა ისინი.
ახლა ისიც შევიტყოთ, რა მოხდა მას მერე, რაც ევგენია ევნუხებთან ერთად ეტლიდან ჩამოვიდა და მიიმალა. ვნახოთ, როგორ დარდობდნენ მასზე მშობლები.
ცარიელმა ეტლმა გზა განაგრძო. აი, უკვე მიუახლოვდა კიდეც სახლს. წინგამძღვარებულ მონებს ეჭვიც არაფრის აუღიათ. სახლის მსახურები ანთებული ჩირაღდნებით გამოეფინნენ ევგენიას მისაგებებლად, მაგრამ ეტლი ცარიელი დაუხვდათ. გაკვირვებისგან ელდა ეცათ. ევგენიას დედ-მამა და ძმებიც შიშმა მოიცვა. გარშემო მოთქმა-გოდება და ტირილის ხმა ისმოდა. მთელი ქალაქი შემოიარეს დაკარგული ქალიშვილის ძებნაში. ალექსანდრიის მოსახლეობა გაკვირდა. არავინ უწყოდა, რა მოუვიდა მმართველის ასულს. ყველა მხარეს ურიცხვი მონები დააგზავნეს ევგენიას მოსაკვლევად. მთელი ეგვიპტის ქვეყანა მოვლეს მსახურებმა, ყველანი გამოკითხეს, გზაზე თუ სახლებში: ვაჭრები, მიწათმოქმედები, მგზავრები. მაგრამ ასულის კვალსაც კი ვერ მიაგნეს. არავის სმენოდა იმ ძვირფას მარგალიტზე, რომელიც ღვთის მარჯვენას დაეფარა დრომდე თავის საუნჯეში.
მშობლები დღემუდამ ტიროდნენ ევგენიას, უნუგეშოდ იგლოვდნენ, უხმობდნენ სახედახოკილები, თავზე ნაცარს იყრიდნენ დარდისგან ღონემიხდილნი და გულშემოყრილნი.
_ ევგენია, ჩვენო საყვარელო ასულო, _ მოთქვამდნენ, _ ნათელო ჩვენო, რად მიგვეფარე თვალთაგან? ნუგეშო ჩვენო, სად დაიმალე; იმედო ჩვენო, ნუთუ სიკვდილის კერძი გახდი?
ასე გლოვობდნენ მშობლები ასულს, ძმები დას ტიროდნენ, მონები და მხევლები ქალბატონზე ღვრიდნენ ცრემლებს. მთელი ქალაქი თანაუგრძნობდა თავისი კეთილი ბატონისა და მმართველის დარდს. იმედდაკარგულებმა ბოლოს გრძნეულებსა და ჯადოქრებსაც უხმეს, ურიცხვი მსხვერპლი შესწირეს კერპებს იმ იმედით, რომ რომელიმე ღმერთი მაინც აუწყებდა რაიმეს დაკარგულ ქალზულზე. მაგრამ ვერაფერი შეიტყვეს. დუმდნენ გრძნეულები და ჯადოქრები, არას ამბობდნენ უსულო კერპები. ბოლოს ალექსანდრიის ერთ-ერთმა მცხოვრებმა ლეგენდა შეთხზა მმართველის დასაწყნარებლად: თითქოსდა ღმერთები ისე მოიხიბლნენ ევგენიას სილამაზით, რომ ზეცაში აიტაცეს და თავიანთ კრებულს შეურთეს. დამწუხრებულმა მამამ ირწმუნა ეს ლეგენდა, ცოტა გულს მოეფონა და ძალისძალად სიხარულით შეცვალა გლოვა, მაშინვე მისი საყვარელი ასულის ოქროს ქანდაკება ჩამოასხმევინა და ალექსანდრიის საჩინო ადგილა წამომართა. ევგენია ახალ ქალღმერთად შერაცხეს და მისი სახალხო თაყვანისცემა დაიწყეს ახალი დღესასწაულებითა და მრვალრიცხოვანი მსხვერპლშეწირვით. ასე ცდილობდა მმართველი მწუხარება გაენელებინა. ევგენიას დედასა და ძმებს არ დაუჯერებიათ ეს ზღაპარი და უნუგეშო გლოვას არ წყვეტდნენ.
ამასობაში ნეტარი ასული ხსენებულ მონასტერში ცხოვრობდა მამაკაცის სახელითა და სამოსით შეფარული. ყველას კაცი ეგონა. მკაცრი ცხოვრების წესი ჰქონდა, გულითად მორჩილებაში და ღვთის მსახურებაში ლევდა დღეებს. ღვთის სიტყვის განსწავლაში ისე წარემატა, რომ ორ წელიწადში უკვე მთელი წმიდა წერილი ზეპირად იცოდა. ისე აღევსო სული მშვიდობით, რომ ყველანი ანგელოზად თვლიდნენ. არავინ უწყოდა, ქალი რომ იყო, ქრისტეს ძალა ჰფარავდა. მკაცრი ცხოვრებით ზრდასრულ კაცებსაც კი აკვირვებდა. მდაბალი საუბარი ჰქონდა, კეთილგანწყობილი, მშვიდი და სიტყვამცირე, ღვთის შიშითა და მზრუნველობით სავსე. ვერავინ ასწრებდა საეკლესიო მსახურებაზე მოსვლას და მასზე გვიან არავინ ტოვებდა ეკლესიას. ყველას რაღაცას უკეთებდა, ყველაზე ზრუნავდა: მწუხარეებს ნუგეშს სცემდა, მხიარულთან სიხარულს იყოფდა, მრისხანებით გაშმაგებულთ მისი ერთი სიტყვაც კი აშოშმინებდა, მისი სიმდაბლის შემყურე ქედმაღლები მალევე ივიწყებდნენ მედიდურობას.
გამოხდა ხანი. ღმერთმა სასწაულთმოქმედების ნიჭი მიჰმადლა ევგენიას. სნეულის მონახულებისას ავადმყოფობა სადღაც ქრებოდა. ორი ევნუხი _ პროტი და იაკინთეც სულ თან დაჰყვებოდნენ, მის ცხოვრებას ჰბაძავდნენ ერთგული მონები და მეგობრები.
ევგენიას მოქცევიდან სამი წელი გავიდა. ამ მონასტრის იღუმენი აღესრულა და შეკრებილმა ძმობამ ნეტარ ევგენიას ერთხმად სთხოვა, იღუმენი გამხდარიყო, მათ ხომ არ იცოდნენ მისი ქალობის ღვთივდაცული საიდუმლო. მის ბრძნულ, უბიწო და ღვთისსათნო მოღვაწებას ხედავდნენ, გაცილებით რომ აღემატებოდა ამ მონასტრის ბერების ცხოვრებას და ამიტომ დიდხანს ევედრებოდნენ და აიძულებდნენ, წინამძღვრობა მიეღო. ევგენიას ერთი მხრივ, იმის შიში ჰქონდა, როგორც ქალს კაცებზე აეღო წინამძღოლობა, უწესოდ და უკანონოდ მიაჩნდა, მეორე მხრივ კი ამდენი ბერის ხვეწნა-მუდარის არად ჩაგდება არ სურდა. ამიტომაც ასე გადაწყვიტა:
_ ძმებო, გევედრებით, წმიდა სახარება მომიტანეთ. _ სთხოვა.
სახარება მოართვეს. ევგენიამ განაგრძო:
_ არჩევნის ჟამს ქრისტიანებს შეჰფერით, თავად უფალ იესო ქრისტეს დაეკითხონ. მოდი, ვნახოთ, რას ბრძანებს უფალი და მის ბრძანებას დავემორჩილოთ.
სახარება მთელი ძმობის თანდასწრებით გადაშალეს და შემდეგი სიტყვები წაიკითხეს: „რომელსა უნებს თქუენ შორის დიდ ყოფა, იყავნ თქუენდა მსახურ, და რომელსა უნებს თქუენ შორის წინა ყოფა, იყავნ თქუენდა მონა“.12
ევგენიამ თქვა:
_ აი, ვემორჩილები ქრისტეს ბრძანებას და თქვენს თხოვნას. დაე, თქვენი სიყვარულის მონა და მსახური შევიქნე.
ძმობამ გაიხარა. ხელში აიღო მონასტრის წინამძღვრობა ევგენიდ სახელდებულმა ევგენიამ. თითქოს ტყვედ და მონად ექცა ყველას, დღენიადაგ შრომობდა, წყალი მოჰქონდა, შეშას ჩეხდა სენაკებს ასუფთავებდა და ყველას გულით ემსახურებოდა. სადგურად მეკარის სენაკი ირჩია, თავისი უპირატესობა რომ არ წარმოეჩინა. სულ მონასტრის საქმეებში ჩართული მაინც არასდროს ტოვებდა საეკლესიო მსახურებებს: ცისკარს, ჟამნობას, მწუხრს და განსაკუთრებულ დღეებში _ წირვებს. წუთი, რომელიც ღვთის სადიდებლით არ იყო აღვსილი, უსარგებლოდ დაღუპულად მიაჩნდა. გულდასმით ზრუნავდა, ლოცვის გარეშე ერთი საათიც კი არ გასულიყო დღეში. ხელთ სულ საქმე ეპყრა, პირზე კი მოუკლებელი ლოცვა ეკერა. ღმერთმა არაწმიდა სულებზე ხელმწიფება მიანიჭა. კაცთაგან განაძებდა ეშმაკებს. სხვა სასწაულთმოქმედებაც ხელეწიფებოდა, მაგრამ მათი თხრობა შორს წაგვიყვანდა, ამიტომ გიამბობთ, როგორ იდევნა, როგორი იყო მისი შემდგომი ცხოვრება და აღსასრული.
ალექსანდრიაში ერთი ქალი ცხოვრობდა, სახელად მელანფრია, მდიდარი, მაგრამ კეთილ საქმეთაგან დაცლილი. ერთხელ ამ ქალბატონს ციებ-ცხელება შეეყარა და წელიწადზე მეტხანს იტანჯებოდა. მისი ადგილ-მამული ევგენიას მონასტრის შორიახლოს მდებარეობდა. ამბავი მიუვიდა, ამ მონასტრის ბერი ევგენი სნეულებებს კურნავსო. მიაშურა და მუხლებში ჩაუვარდა, განმკურნეო. ევგენიას შეეცოდა და წმიდა ზეთი სცხო. მელანფრიამ მაშინვე გადმოანთხია, გულმუცელში რაც კი მავნებელი ჰქონდა და გაჯანსაღებული ფეხით დაბრუნდა სახლში. ცოტა ხანში სამი ვერცხლის ჭურჭელი მოამზადა, ვერცხლით აავსო და უვერცხლო მკურნალს მადლიერების ნიშნად გაუგზავნა. ევგენიამ უკან მიუბრუნა საჩუქარი და თან დააბარა:
_ ჩვენ ჩვენს ღმერთში გარდამეტებული კეთილით ვართ სავსე. საყვარელო მელანფრია, გირჩევ ეგ ფული გლახაკებსა და უპოვარებს დაახარჯო.
უკანმობრუნებულმა ძღვენმა ძალზე დაამწუხრა ქალი. მონასტერში ეახლა ევგენიას. რა ღონე აღარ იხმარა, როგორ აღარ ემუდარებოდა, არ გამაწბილო, უკან არ გამატანო საჩუქარიო. ბოლოს და ბოლოს ძლივსძლიობით დაიყოლია, ეკლესიის საჭურჭლეში ჩაეტანინებინა შესაწირი.
ამ დროიდან მელანფრიამ ევგენიასთან სიარულს უმატა. ბერისადმი ძლიერი გულისთქმით აღივსო. არ კი იცოდა, მამაკაცის სამოსქვეშ ქალი რომ იმალებოდა. ასეთი ყმაწვილი და ლამაზი როგორ იქნება, უბიწოდ ცხოვრობდესო _ ფიქრობდა. თავის განკურნებასაც ევგენიას სიწმიდეს კი არ აბრალებდა, საექიმო ხელოვნების კარგი მცოდნე ეგონა. დღითიდღე სულ უფრო ემატებოდა ხორციელი ლტოლვა, ხელსაყრელ ადგილსა და დროს ეძიებდა სურვილის ასასრულებლად. ერთხელ თავის მამულში იმყოფებოდა მონასტრის მახლობლად. ყმაწვილი ბერისადმი უწმინდური გულისთქმით ანთებულმა თავი მოიავადმყოფა, მსახური გაუგზავნა და ათხოვნინა, მინახულე და ადრინდელივით მიშველეო.
ნეტარი ევგენია მართლაც მივიდა და საწოლთან მიუჯდა ხორციელი ვნებით შეეყრობილ ქალს. მელანფრიამ მისი სახე რომ დაინახა, უკვე ვეღარ დაფარა დიდი ხნის დამალული სიყვარული, ურცხვი ბაგეებით ამეტყველდა და მრუში სიტყვაკაზმულობა დაიწყო, ცდილობდა ბერი მოეხიბლა და ცოდვაზე დაეყოლიებინა, როგორც ოდესღაც პენტეფრის ცოლი _ ეგვიპტელი მეძავი ცდილობდა იოსების შეცდენას.13
_ გაუსაძლის სურვილსა და სიყვარულს შევუპყრივარ, _ ეუბნებოდა, _ სულს ვერ დავიოკებ, სანამ მთელი ჩემი ავლა-დიდების ბატონ-პატრონად და ჩემს ქმრად არ გიხილავ. ასე ტყუილუბრალოდ რად იკლავ თავს უსარგებლო თავშეკავებით, ნებსით რად ღუპავ სიღატაკეში და ჭირ-ვარამში შენს სიყმაწვილის წლებს, ასე უმოწყალოდ რად იგვემ სხეულს და სახეს რად იჭკნობ? აი, შეხედე, უზარმაზარ მამულებს მოგცემ, ურიცხვ ოქრო-ვერცხლს, თვალმარგალიტს, ძვირფას შესამოსელს, უთვალავ მონებსა და მხევლებს! ბოლოს და ბოლოს მეც შენი ვიქნები _ ქორფა, ლამაზი, ახალდაქვრივებული, თანაც უშვილო. ხომ ხედავ, მემკვიდრეც კი არა ჰყავს ჩემს ქონებას. შენ იბატონე ამ ყველაფერზე, გახდი ჩემი მფლობელი.
კიდევ ბევრი ილაპარაკა მელანფრიამ ევგენიას მოსახიბლად. ნეტარს მეძავის ურცხვობის შერცხვა და წარბშეჭმუხილმა მიუგო:
_ დადუმდი, დედაკაცო, დადუმდი! ნურც ეცდები რაიმე მავნო უძველესი გველის შხამით. ვხედავ, თავი ეშმაკის სადგურად გაგიხდია. ღვთის მსახურებს მოეშვი, მაცდურო. შენს სიმდიდრეს დაე შენისთანა ვნებასაყოლილები დაეპატრონონ. ჩვენი სიმდიდრე კი ქრისტესთან უპოვარებაშია დაუნჯებული. ქორწინებაზე ამას გეტყვი: ფიქრადაც ნურასდროს გამევლოს ხორციელი სიამოვნებით ტკბობა. ოჰ, ნეტარო უბიწოებავ, არასდროს გაგცვლი ხრწნად სიკეთეებზე! ოჰ, წმიდა ქალწულებავ, არასდროს წაგბილწავ სიძვით! ოჰ, ქალწულო ღვთისმშობელო, შენ გესავ, შემეწიე, ჩემს აღთქმებს რომ არ ვუღალატო. ერთი ქორწინება მაქვს _ ქრისტესადმი სიყვარული, ერთი სიმდიდრე გამაჩნია _ ზეცაში გამზადებული საუნჯენი, ერთი მემკვიდრეობა _ ჭეშმარიტების შეცნობა!
პირში მიახალა ეს სიტყვები ურცხვ დედაკაცს, წამოდგა და მონასტერს მიაშურა. სირცხვილნაჭამ მელანფრიას ბოღმა ახრჩობდა. ადგა, ქალაქში წავიდა, მმართველს ეახლა და უთხრა:
_ ჩემი ადგილ-მამულის მახლობელ მონასტერში ერთი ქრისტიანი ყმაწვილკაცი ცხოვრობს. თავს მკურნალად ასაღებს. სახლში სამკურნალოდ მეახლა. მეც გავბრიყვდი და ჩემს მოსასვენებელში შემოვუშვი. ალბათ ერთი უნამუსო და უსირხცვილო ქალი ვეგონე. ცუდ საქმეზე დამიწყო დაყოლიება. ჯერ მაცდური სიტყვებით მხიბლავდა, მერე კი ძალაც იხმარა. რომ არ მეყვირა და ჩემს მხევალს არ შემოესწრო, ალბათ ნამუსსაც ამხდიდა ეს ნამუსდაკარგული, როგორც ბარბაროსი _ ტყვე ქალს.
ძლიერ განარისხა მმართველი მელანფრიას სიტყვებმა. მონასტერში მაშინვე მსახურები გაგზავნა. მათ მარტო ევგენია კი არა, მასთან ერთად მცხოვრები ბერებიც შეიპყრეს, ბორკილები დაადეს და დაატყვევეს. მონასტრის ბერებს ერთი ციხე ვერ იტევდა, ამიტომ სხვადასხვა დილეგებში გაანაწილეს. ეს ამბავი მალე მთელ ალექსანდრიას მოედო და გარშემო ქალაქებშიც გავრცელდა _ ამის გამო ქრიტიანებმა ბევრი შეურაცხყოფა და ყვედრება დაითმინეს წარმართებისაგან. მელანფრიას მონაჭორის სიმართლეში ეჭვიც არავის შეუტანია. ეს ქალბტონი მეტად პატივცემული იყო, პატიოსანი და კეთილშობილი ქალის სახელი ჰქონდა.
ბერების სამსჯავროსა და სასჯელის დღეც დათქვეს. მმართველი მრავალგვარ სატანჯველს უმზადებდა სახელგატეხილებს. ზოგი მხეცებისთვის უნდა დაეჭმევინებინა, ზოგი დაეწვა, ზოგიც ხეზე ჩამოეკიდა, სხვებსაც მტანჯველი სიკვდილი ელოდათ.
დადგა სამსჯავროს დღე. მთელი ქალაქი შეიყარა, გარეშემო დაბნებიდანაც შემოიკრიბა ხალხი. ბრბოში ქრისტიანთა სიმრავლე შეიმჩნეოდა. მათში ბევრი მღვდელი და რამოდენიმე ეპისკოპოსიც ერია, ღვთის მონათა უდანაშაულო აღსასრულის საცქერლად მოსულიყვნენ. ქრისტიანებს სწამდათ, რომ ისინი ცრუშესმენით იყვნენ შეპყრობილნი. სურდათ, აღსასრულის შემდგომ მათი ნაწილები მოეგროვებინათ და პატიოსნად დაეფლათ. მმართველი ფილიპეც გამოჩნდა თავის ვაჟიშვილებთან ერთად და თავის ჩვეულ ადგილას დაბრძანდა. მაშინვე მოიყვანეს და სამსჯავროს შუაგულში დააყენეს ნეტარი ევგენიაც. ის არავის უცვნია. რკინის ბორილებასხმული ბერებიც შემოიყვანეს. მათ შორის ევგენიას ევნუხებიც იყვნენ. ხალხმა ერთხმად იხუვლა:
_ დასაჯეთ ეს უპატიო უსჯულოები!
მმართველმა ბრძანა, გამოსაცდელად მასთან ახლოს წარედგინათ ბოროტების მეთაური (როგორც ისინი უწოდებდნენ) _ ქრისტეს უბიწო კრავი ევგენია, მის წინ სატანჯველი იარაღები დაეწყოთ და მრისხანე ჯალათებიც მომზადებულიყვნენ.
თავდახრილი იდგა წმიდა ევგენია სამსჯავროზე მამისა და ძმების წინ, სრულიად უდანაშაულო, მამაკაცის სამოსში შეფარული, თვალები ძირს დაეხარა, ეშინოდა, არავინ მიცნოსო. მმართველი მიუტრიალდა და უთხრა:
_ გვითხარი, უსჯულო ქრისტიანო, განა ასე გასწავლათ თქვენმა ქრისტემ, სასირცხო საქმეები ჩაიდინეთო, უკეთური გულისთქმების დასაკმაყოფილებლად ცბიერად აცდუნეთო პატიოსანი ქალები? მითხარი, უნამუსო, როგორ გაბედე ბრწყინვალე ქალბატონის _ მელანფრიას სახლში შესვლა მისი კეთილშობილი უბიწოების შესალახად? მაცდურად მკურნალად ასაღებდი თავს, მტერი და მოძალადე კი აღმოჩნდი. ახლა ღირსეულ სასჯელს მოიმკი შენი უსირცხვილო და თავხედური განზრახვისათვის და როგორი ბოროტიცა ხარ, ისეთივე ბოროტი სიკვდილით დაისჯები.
ასე ბრძანებდა განრისხებული მმართველი. ნეტარმა ევგენიამ კი მშვიდად უპასუხა:
_ უფალი ჩვენი იესო ქრისტე, რომელსაც მე ვემსახურები, სიწმიდეს გვასწავლის და უბიწოების დამახვისათვის საუკუნო ცხოვრებას გვპირდება. ჩვენ ამწამსვე შეგვიძლია გიჩვენოთ, რომ მელანფრია ტყუილუბრალოდ გვდებს ბრალს, მაგრამ სჯობს ჩვენ ვევნოთ, ჩვენი თმენის ნაყოფი არ დავკარგოთ, ვიდრე ამ ქალბატონს შეემთხვეს რაიმე ცუდი, დამარცხებულსა და მხილებულს. თუმცა, თუკი შენ შენი მეფეების სახელით შემომფიცავ, რომ ამ ცრუშემწამებელს ბოროტს არ შეამთხვევ, მაშინ ახლავე დავკითხავ მას და დაინახავ, რომ ამ ცოდვაში ცრუდ მდებს ბრალს და თავად აღმოჩნდება ბრალეული.
მართველმა ფიცი დადო და დაჰპირდა, სათხოვარი შეესრულებინა. მაშინ ევგენია მელანფრიას მიუტრიალდა და უთხრა:
_ მელანფრია, შენივე სახელი14 გიმოწმებს გულშავობასა და გონებადაბნელებას. აკი მრავალფერი ტანჯვა განუმზადე ქრისტიანებს შენი ცრუ შესმენით. მოდი, დაჟინებით მოითხოვე, გვაწამონ, დაგვწვან, გვგვემონ! მაგრამ მინდა დაგარწმუნო, რომ ისეთი მონები როდი ჰყავს ქრისტეს, შენ რომ წარმოაჩენ. მოდი იმ მხევალს უხმე, შენ რომ ამბობ, ჩვენი ცოდვის თვითმხილველიაო, რათა მისი ბაგეებიდან იმხილოს ტყუილი და ჭეშმარიტება გაცხადდეს.
მაგრამ მოხმობილმა მხევალმა ტყუილს ტყუილი დაურთო, თავისი ქალბატონისთვის რომ ეამებინა. აბა, როგორ გაბედავდა, მისი საწინააღმდეგო რამ ეთქვა.
_ მე ვიცი, _ ამბობდა ეს ქალი, _ რომ ეს უსირცხვილო ჭაბუკი ხშირად დადის უბირ ქალებთან. თავხედია, ჩემი შეცდენაც ბევრჯერ უცდია. ბოლოს კი ჩემს ქალბატონზე თავდასხმაც იკადრა. დღის პირველ საათზე შევედი მის საწოლ ოთახში. ჯერ მკურნალივით ებაასებოდა, მის ჯანმრთელობაზე მზრუნველს ჰგავდა, მერე ურცხვი საუბარი გაუბა და ბოლოს მისი ნამუსის ახდაც კი სცადა, და ალბათ აღასრულებდა კიდეც თავის უსჯულო საქმეს, სხვა მხევლებისათვის რომ არ მეხმო და ჩვენი ქალბატონი ამ მექალთანეს ხელიდან არ გვეხსნა.
მსაჯულმა ეს სხვა მხევლებიც მოაყვანინა, მაგრამ მათაც თავის ქალბატონს დაუკრეს კვერი და ბერი ევგენის წინააღმდეგ მისცეს ჩვენება. მაშინ მმართველი გამძვინვარდა და შესძახა:
_ აბა, ახლა რითღა იმართლებ თავს, უნამუსო, როცა ამდენი მოწმე გამარცხებს და ამხილებს შენს უსჯულოებას?
_ ახლა უკვე დროა, ვთქვა, _ უპასუხა წმიდა ევგენიამ, _ რადგან დუმილის ჟამი დასრულდა. დადგა დრო, თავისუფლად ვაღიაროთ ჭეშმარიტება, რათა ჩვენზე აღმდგარი ტყუილი არ ვაზეიმოთ და წარმართებს შორის ქრისტიანებზე ცუდი ჭორების გავრცელება შევაჩეროთ. ღმერთია მოწამე, სიკვდილამდე მინდოდა ჩემი საიდუმლოს შენახვა, საშინელ სამსჯავროზე ამით ვამხილებდი ჩვენზე შეთხზულ სიცრუეს და ჩემს უბიწოებას მას დავუმტკიცებდი, ვისი სიყვარულისთვისაც ეს უბიწოება შემინახავს. მაგრამ ახლა კი მომიწევს, ფარდა ავხადო იმ საიდუმლოს, რასაც ასე გულდასმით ვმალავდი, რათა უსჯულოებამ უმანკოებაზე არ იზეიმოს და წარმართულმა უპატიოსნობამ არ შებღალოს კეთილმსახური და კრძალული ქრისტიანული ცხოვრება, მისი დასაცინი არ გახდეს. ჩემს საიდუმლოს ქედმაღლობის დასაკმაყოფილებლად როდი გავცემ, არა, იესო ქრისტეს სახელის სადიდებლად, რადგან ასეთია მისი წმიდა სახელის ძალა _ ღვთის შიშში მცხოვრები დედაკაცები მამაკაცთა ღირსებას იხვეჭენ, ერთი სქესისანი რწმენით ვერ სჯობნიან მეორე სქესისას. როგორც ქრისტიანთა მოძღვარი, პავლე მოციქული ამბობს: „არა არს რჩევაБ მამაკაცისა, არცა დედაკაცისა, რამეთუ თქუენ ყოველნი ერთ ხართ ქრისტე იესუБს მიერ.“15 აი, მეც, ქრისტე რადგან ვიწამე, რადგან მთელი სულითა და გულით შევიყვარე, რადგან მასზე დავდე მთელი ჩემი სასოება, ცხოვრების წესითა და გარეგნობით კაცად გარდასახვა მოვინდომე, რათა ასე შემენახა ჩემი ქალწულება ერთი, უწმიდესი და უხრწნელი სიძისათვის.
ამის თქმაზე ზემო სამოსი გადაიპო და წმიდა და უბიწო ქალწულებრივი სხეულის ნაწილი გაიშიშვლა. მმართველის წინ დედაკაცი იდგა. მაშინ ევგენიამ უთხრა:
_ ბატონო ჩემო, შენ ჩემი ხორციელი მამა ხარ, კლავდია _ ჩემი დედა, აქ მსხდომი ავიტი და სერგი კი ჩემი ძმები არიან. შენი ასული ვარ, ევგენია. ეს სოფელი და მთელი მისი სიტკბოება ქრისტეს სიყვარულისათვის უარმიყვია. აი, ჩემი ევნუხები _ პროტი და იაკინთე. ერთად მივიღეთ ქრისტეს სწავლება. უფალმა მომმადლა მთელს ჩემს ვნებებსა და გულსითქმებზე ძლევა და ურყევად მწამს, რომ ბოლომდე ასე უბიწოდ შემინახავს.
სიტყვის დამთავრებაც არ დასცალდა. მამამ და ძმებმა მაშინვე იცნეს. კარგად რომ დააკვირდნენ მისი სახის ნაკვთებს, დარწმუნდნენ, ნამდვილად ევგენიააო, ენითუთქმელი სიხარულით აღვსილნი წამოცვივდნენ და აცრემლებულები მიეჭრნენ დაკარგულს. ეხვეოდნენ, კოცნიდნენ, სიხარულის ცრემლებს ღვრიდნენ, რომ მათი თვალისჩინი იპოვეს, რომლის გარეშე მზესაც კი ბრწყინვალება დაეკარგა მათთვის. მაშინვე დედამის კლავდიასთან აფრინეს მაცნე. ისიც მყისვე იქ გაჩნდა. სიხარულით თავბრუდასხმული ეფერებოდა ასულს, როგორც მკვდრეთით აღმდგარს, ისე უცქერდა. სახტადდარჩენილი ხალხი იძახდა:
_ ერთია ქრისტე, ერთია ჭეშმარიტი ღმერთი, ღმერთი ქრისტიანთა!
აქ თავმოყრილმა ქრისტიანთა სიმრავლემ, მღვდლებთან და ეპისკოპოსებთან ერთად მოწამეთა დასაფვლელად რომ შეკრებილიყვნენ, გალობა იწყეს:
„ვინ არს ღმერთ დიდ, ვითარ ღმერთი ჩუენი!“16
მშობლებმა და ძმებმა ოქროქსოვილი სამოსი, ძვირფასი სამკაულები მოატანინეს და ძალით შემოსეს წმიდა ევგენია. მაღალ ტახტრევანზე დააბრძანეს, რათა ყველას ეხილა მათი უგზოუკვლოდ დაკარგული და კვლავ ნაპოვნი ასული და მათთან ერთად ეხარა. მყისვე აჰყარეს ბორკილები დატყვევებულ ბერებს, მოესიყვარულნენ და ქრისტეს ჭეშმარიტ მონებად შერაცხეს.
მელანფრიას შიშის ზარი დაეცა. სირცხვილით თავლაფდასხმული ჯერ სამსჯავროს ადგილს არც კი გასცილებოდა, რომ ზეციდან ცეცხლი გარდამოხდა, მის სახლს დაეცა და ნაცარტუტად აქცია, დაიწვა მთელი მისი სიმდიდრე და ძვირფასეულობა, კვალიც არაფრის დარჩენილა.
დიდი სიხარული ეწვიათ ალექსანდრიისა და მთელი ეგვიპტის ქრისტიანებს, მით უფრო, რომ მართველმა ფილიპემაც ირწმუნა უფალი იესო ქრისტე, ცოლ-შვილითა და მთელი სახლეულით მოინათლა. მაშინ უამრავმა წარმართმა მიიღო წმიდა ნათლის-ღება და ქრისტეს ეკლესიაშიც მშვიდობამ დაისადგურა.
ამ ამბიდან დიდი დრო არ გასულა, რომ მმართველმა ფილიპემ მეფეებს _ სევერსა და ანტონინეს17 ეპისტოლე მისწერა. ამ ეპისტოლეში იგი იმპერატორებს არწმუნებდა, რომ რომაული სახელმწიფოსათვის სასარგებლო სრულიადაც არაა ქრისტიანების ქალაქებიდან გაძევება, ისინი ხალხის საკეთილდღეოდ უფრო გვჭირდებაო. მეფეებმა მართლაც ყურად-იღეს მისი რჩევა და ქრისტიანებმა თავიანთი ადგილები, მიწები, ტაძრები და ღირსება დაიბრუნეს ეგვიპტის ყველა ქალაქში, მშვიდობით ისარგებლეს და ქრისტიანული კეთილმსახურება ააყვავეს.
მაგრამ მტრის შური სიწმინდის თანამდევია, ცოდვა კი ყოველთვის _ კეთილმსახურების მტერი. ასე მოხდა ახლაც. ალექსანდრიის ზოგიერთი წარჩინებულ კერპთმსახურს ემძიმებოდა იმის ცქერა, ქრისტიანთა რიცხვი დღითი-დღე როგორ იზრდებოდა, ხოლო წარმართობა სუსტდებოდა. მამა-სატანას ჩაგონებით მეფეებთან გაეშურნენ, რათა მმართველი ფილიპესათვის ცილი დაეწამებინათ.
_ მთელი ცხრა წელი ფილიპე ჩინებულად უძღვებოდა ეგვიპტის ქვეყანას, _ ეუბნებოდნენ ისინი მეფეებს, _ მკაცრად იცავდა მეფის კანონებს. მაგრამ არც ვიცით, ახლა რა მოუვიდა, ძლიერ გამოიცვალა. მამა-პაპათა სარწმუნოება დაუტევა და იუდეველებისგან ჯვარცმულს ათაყვანებს მთელს ხალხს (როგორც ამტკიცებენ). სადღაა უწინდელი პატივი და მორჩილება თქვენი სამეფო კანონებისა, ყველანი უპატიო ქრისტიანებს გვანაცვალა. ჩვენი ღმერთების ტაძარში თუ შევა ქრისტიანი, ღმერთებს გმობს. ხეები ხართო, უგრძნობელი ქვები და უსულო კერპებიო _ დასძახის.
ორივე მეფე თავიანთი სიტყვების სიმართლეში დაარწმუნეს და ისინიც ძალზე განურისხდნენ ფილიპეს. ადგნენ და ასეთი ეპისტოლე მისწერეს:
_ ჩვენამდე დადგენილმა ღვთაებრივმა მეფემ უწყოდა შენი სიქველე და მამაპაპეული რომაელი ღმერთებისადმი შენი მსახურება. ამიტომ ლიტონ მმართველად კი არ დაუდგენიხარ, არამედ მთელი ეგვიპტის მეფედ და დაუკანონებია, რომ სიკვდილამდე შეუცვლელად გემართა ეს ქვეყანა. ჩვენც ხელუხლებლად გინახავდით ამ პატივს, სანამ ჩვენი ღმერთების მეგობარი და მსახური იყავ. მაგრამ აწ გვესმა, რომ ღმერთებიც დაგიტევებია და ჩვენდამი განწყობაც შეგიცვლია. ამიტომაც ვბრძანებთ: თუ რომაელი ღმერთების უწინდებურ თაყვანისცემას დაუბრუნდები, მაშინ შეგიძლია ძველებურად განაგრძო პატივითა და დიდებით ტკბობა, მაგრამ თუკი ისევ შენსაზე იდგები, ახლავე დატოვე შენი ჩინი და ადგილ-მამულებზეც უარი თქვი.
მეფეთა უსტარი ფილიპეს მიართვეს. მან ჯერ თავი მოიავადმყოფა, რომ მთელი ავლა-დიდების გაყიდვა მოესწრო. მერე კი მათში აღებული მთელი ფული გასცა: ნაწილი ეკლესიებს შესწირა, ნაწილი კი გლახაკებს დაურიგა. ენაწყლიანი კაცი იყო მმართველი. თავისი სიტყვით ბევრი წარჩინებული ელინი დაარწმუნა და გააქრისტიანა, რწმენაში სულმოკლეები და მერყევნი კი განამტკიცა და გააძლიერა.
ქონების დახარჯვისთანავე დატოვა თავისი ტახტი ფილიპემ. ალექსანდრიის ქრისტიანებმა ეპისკოპოსად აირჩიეს იგი.
გამოხდა ხანი და მის ადგილზე რომიდან სხვა მმართველი დაადგინეს, სახელად ტერენტი. მას ფილიპეს მოკვლა სურდა, მაგრამ ხალხის შიში ჰქონდა, ხედავდა, სიცოცხლესაც რომ არ იშურებდნენ თავისი ეპისკოპოსისთვის. ამიტომ საიდუმლოდ დაიქირავა მკვლელები. ჯალათები წმიდანთან შეიპარნენ. მარტო ლოცულობდა ეპისკოპოსი. მკვლელებმა ხმლებით დაჭრეს ფილი¬პე და მიიმალნენ. ეს ამბავი მყისვე მოედო ქალაქს. მოთქმა-გოდება და შფოთი ატყდა. ტერენტი შეშინდა, ხალხმა მზაკვრობა არ გამიგოსო და მაშინვე მოაძებნინა მკვლელები, შეაბორკილა, თითქოსდა მძიმე სატანჯველს და სიკვდილით დასჯას უპირებდა. ნეტარმა ეპისკოპოსმა კი სამი დღე იცოცხლა და მოწამეობრივად აღესრულა. წელი და სამი თვე იმღვდელმთავრა ფილიპემ, ის ქალაქში, თავისივე აგებულ ეკლესიაში დაკრძალეს. იზიუმად წოდებულ ადგილას.
მმართველმა მკვლელები ცოტა ხანს ციხეში ამყოფა, მერე კი, თავისუფლება აჩუქა, ვითომცდა მეფის ბრძანებით. მაშინ კი ყველა მიხვდა, რომ ეპისკოპოსი მისი დაკვეთით მოკლეს.
მამის აღსასრულის შემდეგ წმიდა ევგენიამ ქრისტიანი ქალწულები შემოიკრიბა და მათთან ერთად ღვთისმსახურებაში აგრძელებდა უმწიკვლო ცხოვრებას. დედამისმა კლავდიამ დიდი თავშესაფარი ააშენა და თავი მწირებისა და სნეულების მსახურებას მიუძღვნა. ცოტა ხანში ის თავის სამშობლოში, რომში დაბრუნდა, ორივე ვაჟი და ნეტარი ევგენიაც იქ წაიყვანა და თავის მამულში დასახლდა. რომმა კეთილგანწყობით მიიღო ავიტიც და სერგიც. ერთი კართაგენის18 მმართველად დანიშნეს, მეორე კი _ აფრიკაში მეფისნაცვალად.
წმიდა ევგენია რომში განაგრძობდა ცხოვრებას. ფარულად ქადაგებდა ქრისტიანობას და წარჩინებულ დიდებულთა ასულებს ქალწულების შენახვას ურჩევდა. ამ დროს რომში ერთი ქალწული ცხოვრობდა, სამეფო გვარისა, ობოლი, სახელად ვასილა. სრუწლოვნებამდე თავის ბიძას _ ელინს ჰყავდა მიბარებული. ვასილა ერთ სიმამაცითა და კეთილშობილებით გამორჩეულ ჭაბუკზე დაეწინდათ მეფეებს _ ამ ჭაბუკს პომპეუსი ერქვა. ქორწილი რამდენიმე წლით გადაიდო, რადგან ვასილა ჯერ ძალზე ყმაწვილი იყო. ვასილას ბევრჯერ სმენოდა ქრისტეს სახელი, ევგენიაზეც ბევრი რამ გაეგო. მისი კეთილკრძალული და ქალწულებრივი ცხოვრება ხიბლავდა, მისი ძალით აღსრულებული სასწაულები. აი, აენთო უბიწო ქალწულის სული. უფალი საიდუმლო გზებით უხმობდა ზეციურ სასუფეველში. ორი რამის სურვილი კლავდა: ქრისტეს შესახებ ყველაფერი დანამდვილებით შეეტყო და ნეტარი ევგენია გაეცნო. თავად ვერ გაებედა ნეტართან სასაუბროდ მისვლა, ეშინოდა, საქმრომ არ გამიგოსო, თანაც იმ დროს რომში სასტიკად სდევნიდნენ ქრისტიანებს. ამიტომ ვასილამ ერთგული მსახური გაუგზავნა ევგენიას და ათხოვნინა, წერილობით მაინც გამარკვიეო ქრისტიანობაში, მასწავლე, როგორ ვიწამო იგიო.
ამ უწყებამ დიდად გაახარა წმიდა ევგენია. დედას და ევნუხებს მოეთათბირა. გადაწყვიტეს, წერილი ისე ვერ განსწავლისო ვასილას, როგორც პირით გამომავალი სიტყვა, ამიტომ ევნუხები შეამზადა, და ვასილას საჩუქრად გაუგზავნა. თან წერილი გაატანა:
_ საყვარელო დაო ვასილა, აი, საჩუქრად გიძღვნი ჩემს ორ სანდო მონას, ევნუხებს _ პროტსა და იაკინთეს, ჩემთან ყრმობიდან შეზრდილებს. ცოცხალ ეპისტოლედ გამოგდგომოდნენ.
ვასილამ სიხარულით შეიწყნარა ევნუხები. გარეგნულად მონების მსგავსნი საქმით ქრისტეს მოციქულები იყვნენ. დღედაღამ ესაუბრებოდნენ ვასილას და მალე განსწავლეს ქრისტიანობაში. სმენადქცეული ქალწული სიხარულითა და ლმობიერებით აყურადებდა მათი პირიდან გამომავალ ღვთაებრივ სიტყვას. ამ სიტყვამ მთელი გულით არწმუნა ქრისტიანთა ერთი ღმერთი, ქვეყნიერების შემოქმედი. რომის პაპს, ნეტარ კორნილიუსსაც19 აცნობეს ვასილას მოქცევა. იგი მალულად მივიდა და წმიდა სამების სახელით მონათლა ქალწული. ამის შემდეგ ბიძამისი ელინიც გაქრისტიანდა. ასე, რომ ახლა ვასილას უკვე გაუადვილდა ევგენიასთან შეხვედრა. მისი სულისსარგო საუბრებით ტკბობას აღარავინ უშლიდა. ვასილას ბიძის ხელშეწყობით ევგენია ყოველ ღამე უშიშრად სტუმრობდა მათთან.
ბევრი დედაკაცი შეუერთეს ქრისტესმოყვარეთა გუნდს წმიდა ევგენიამ და ნეტარმა კლავდიამ. რომის ყველა ქვრივი კლავდიას სახლში ეძებდა თავშესაფარს, ქალწულები კი ევგენიასთან იკრიბებოდნენ სულისა და ხორცის განსასვენებლად. ყოველ შაბათს რომის წმიდა პაპი კორნელიუსი ფსალმუნებსა და ლოცვებს20 აგზავნიდა კლავდიასთან, რათა ქალებს მთელი ღამე ელოცათ და ღმერთი ედიდებინათ, დილით კი, მამლის ყივილზე, თავად ეახლებოდა ხოლმე, კათაკმევლებს ნათლავდა, წირავდა და ყველა ქალს აზიარებდა. ასე მრავლდებოდა და ყვაოდა დევნაში წმიდა ეკლესია, როგორც ზამბახი ეკალთა შორის. რამდენი ქალწული მოაქციეს ქრისტეს რწმენაზე წმიდა ევგენიამ და ვასილამ, რამდენი ქალი მიიყვანა ღმერთთან წმიდა კლავდიამ და რამდენი ჭაბუკი _ ნეტარმა ევნუხებმა _ პროტმა და იაკინთემ, ვინ მოსთვლის?
როცა ტახტზე უსჯულო მეფეები ვალერიანი და გალიენი21 ავიდნენ, ქრისტიანთა დევნა გაძლიერდა. მეფეებმა ქრისტიანთა ყველა მასწავლებლის მოსრვა ბრძანეს და უპირველესად წმიდა პაპ კორნელიუსს დაუწყეს ძებნა.
ამ დროს წმიდა ევგენია წმიდა ვასილას შეხვდა და აუწყა:
_ უფალმა მამცნო, რომ მალე შენი ქალწულებისათვის მოწამეობრივ გვირგვინს მიიღებ.
_ მეც ღირს-მქმნა უფალმა და მაუწყა, რომ შენც ორმაგ გვირგვინს მოიხვეჭ, ერთს _ იმ ჭირთათმენისათვის, რაც ალექსანდრიაში შეგემთხვა, მეორეს კი _ იმ სისხლისათვის, რომელსაც ქრისტესთვის დასთხევ ტანჯულებაში.
მაშინ წმიდა ევგენიამ ცად აღაპყრო ხელები და ილოცა:
_ უფალო იესო ქრისტე, ძეო მაღლისაო, ჩვენი ცხონებისათვის განკაცებულო, შობილო ყოვლაწმიდა ქალწულისაგან, გვედრი, ჩემთვის ჩაბარებული ყველა ქალწული უხრწნელად მიიყვანე შენი დიდების უკვდავ სასუფეველში.
შემდეგ მათთან მსხდომ ქრისტეს ქალწულთა სიმრავლეს მიუტრიალდა და შეგონება დაუწყო:
_ რთველიც დროც მოიწია, როცა ვაზს მტევნებს აჭრიან და ღვინოდ მიართმევენ სამეფო სუფრას. ამქვეყნად ყველა ძლიერ სამეფოს და მაღალ ჩინს ამ მტევანთა სისხლი ამშვენებს. ასე თქვენც, ჩემო ნასხლევნო, ჩემი გულის მტევნებო, უფლისათვის განემზადეთ. ქალწულება ღმერთთან გვაახლოვებს, ქალწულება ანგელოზებს გვამსგავსებს, საუკუნო ცხოვრების დედაა, სიწმიდის მეგობარი, უსაფრთხო ბილიკია ცად აღმყვანებელი, სიხარულის ქალბატონია, სასწაულთმოქმედების ნიჭის წინამძღოლი, რწმენის სითბო და გვირგვინი, სიმტკიცე და ურყევობა სიყვარულისა. სხვას არას ვეცადოთ, სხვას არა ვზრუნავდეთ, გარდა ერთისა _ უხრწნელ ქალწულებაში დავრჩეთ. მაგრამ უფრო სასიქადულოა, თუკი სულსაც დავდებთ მისთვის. აბა რა ყრია ამსოფლიურ ამაო, მაცდურ სიტკბოებაში. გამოჩნდება და დროებით სიხარულს გვგვრის, გაქრება და _ საუკუნო ტანჯვას გვიქადის. მცირე ხნით გვაცინებს, რათა სამუდამო ცრემლთადენით დაგვსეროს. სიამოვნებათა მალემჭკნობ ყვავილებს გამოგვიჩენს, რათა დაულევნელი სიმწარე გვაგემოს. ბედნიერ ცხოვრებას გვპირდება ამა სოფელში, რათა მომავალში საუკუნო სატანჯველს მიგვცეს. საყვარელო ქალწულებო, აქამომდე ერთად გვიღვაწია ქალწულებრივ ღვაწლში, ყურთ იღეთ ეს ყოველივე და როგორც დაგიწყიათ, ისე განაგრძეთ უფლის სიყვარულში ცხოვრება. დროებითი გლოვის დღეები დგება, რათა მხიარულება შეძლოთ მარადისობაში. აი, სული წმიდას ვაბარებ თქვენს თავებს და მწამს, რომ წმიდად და უბიწოდ დაგკრძალავთ. ნუღა ეცდებით ჩემი ხორციელი სახის ხილვას, სულიერი თვალებით ჭვრიტეთ ჩემი საქმენი და ნაბიჯები.
წმიდა ევგენიამ ქალწულები დამოძღვრა, სათითაოდ ეამბორა თითოეულს, დაამშვიდა მტირალნი. მერე ვასილასთან ერთად ლოცვად მიიქცა. აღასრულეს თუ არა ლოცვა, ერთმანეთს გადაეხვივნენ ქალწულები და დაშორდნენ.
იმავე დღეს წმიდა ვასილას ერთ-ერთი მხევალი თავისი ქალბატონის საქმროს _ პომპეუსს ეახლა და უთხრა:
_ ბატონო ჩემო, ვიცი, რომ მეფეები ჩემს ქალბატონს შეპირდნენ ცოლად. და აი, მეექვსე წელი მიდის, მის მოწიფულობას ელოდები დასაქორწინებლად. მოვედი, რომ გაუწყო _ აღარ მოგიწევს მასთან ქორწინება, მისი ბიძა და მეურვე გაქრისტიანდა და თავად ვასილაც მთელი სულით ამ სარწმუნოებას მიემსჭვალა. განა მარტო შენ მოგიძაგა, მთელი ქვეყნიერებაც არად მიაჩნია. ევგენიას გამოგზავნილი ორი ევნუხი ჰყავს სახლში. ამ მონებს აღმერთებს ჩემი ქალბატონი. ბატონებივით ემსახურება, ყოველდღე ფეხებს უკოცნის, თითქოს უკვდავი ღმერთები იყვნენ: სწორედ ეს ევნუხები ასწავლიან ქრისტიანულ გრძნეულებას.
პომპეუსმა რისხვისაგან თავი კინაღამ დაკარგა. ადგილიდან წამოხტა და ვასილას მეურვე ელინთან მივიდა.
_ დაქორწინება გადავწყვიტე ამ დღეებში, _ უთხრა, _ ამიტომ, ნება მომეცი, ჩემი საცოლე მოვინახულო, ის ხომ უძლეველმა მეფეებმა მიძღვნეს მეუღლედ.
მეურვე მაშინვე მიხვდა, შეუტყვიაო ჩვენი გაქრიტიანება, და უპასუხა:
_ სანამ პატარა და უგნური იყო ვასილა, მანამ ვმეურვეობდი, თვალის ჩინივით ვუფრთხილდებოდი, შესაფერი აღზრდაც მივეცი. ახლა კი უკვე მოიწიფა, გონიც მოეცა. თავისი გვარის შესაფერად თავისუფლება სურს, არ უნდა, ვინმეს ემორჩილებოდეს. ამიტომ მე ვეღარ ვაიძულებ შენთან შეხვედრას. ეს მის თანხმობაზეა დამოკიდებული.
ცეცხლზე ნავთი დაუსხა ამ სიტყვებმა პომპეუსს. ვასილას საცხოვრებელში მივიდა და კარზე დაუკაკუნა, მეკარე ქალებს უბრძანა, თქვენს ქალბატონს ჩემი მოსვლა აუწყეთო.
ვასილამ საქმროს მოსვლა რომ შეიტყო, ბრძანა, არ შემოეშვათ.
_ ჭაბუკს არ შეჰფერის ქალწულთან განმარტოებული საუბარი. ქალწულისათვისაც საძრახისია ვაჟის პირისახის ჭვრეტა. თანაც არც მისი მოსვლის განზრახვა ვიცი.
სირცხვილნაჭამი პომპეუსი უკან გაბრუნდა. მეფეებთან ჩივილი გადაწყვიტა და რამდენიმე დიდებული იახლა. ფეხებში ჩაუვარდა იმპერატორებს ვასილაზე და ევგენიაზე გაბოროტებული ჭაბუკი და უთხრა:
_ უბრწყინვალესო მეფენო, დაეხმარეთ თქვენს რომაელებს, ამ ქალაქიდან გააძევეთ ახალი ღმერთის სარწმუნოება, რომელსაც ევგენია ქადაგებს. ესენი თავს ქრისტიანებს უწოდებენ და ძველთაგანვე ვნებენ ადამიანებს. ჩვენს კანონებს ფეხქვეშ თელავენ, ჩვენი ღმერთები სძაგთ, ამაო კერპებს ეძახიან. თავად ბუნების კანონსაც ამახინჯებენ, საცოლეს საქმროსთან ქორწინებას უშლიან. თუკი არავინ იქორწინებს, საიდან იშვებიან კაცნი, და თუკი არავინ დაიბადება, მაშ ვისზეღა იმეფებთ? რით შექმნით ლაშქრებს და რომაელი ხალხის ძალას? ვინღა გაიმარჯვებს მტერზე? როგორღა იარსებებს ჩვენი სამშობლო, როგორღა მოეწყობა კაცის ცხოვრება?
ასე ჩიოდა პომპეუსი და თან იცრემლებოდა. იმდენი ქნა, რომ მეფე გალიენმა და დიდებულებმა შეიწყალეს და ამგვარი ბრძანება გამოსცეს _ ვასილა ან თავის საქმროს უნდა გაჰყოლოდა ცოლად, ანდა ხმლით თავის მოკვეთა ელოდა. ევგენიაზეც ბრძანეს, ღმერთებს შესწიროს მსხვერპლი, თუ არა და, ტანჯვით მოაკვდინეთო. ამასთანავე მეფე ბრძანებდა, ყველა ქრისტიანი და ქრისტიანთა მფარველებიც სიკვდილით დასაჯეთო.
წმიდა ვასილას მეფის ბრძანება ამცნეს. ხმამაღლა და უშიშრად უპასუხა ქალწულმა:
_ ჩემი სასიძო მეფეთა მეფე ქრისტეა, ძე ღვთისა. მის გარდა არავის შევერთვები. ამსოფლიური საქმროს სახელის გაგონებაც კი არ მსურს.
ვასილას ხმლით მოჰკვეთეს თავი. ორი წმიდა ევნუხი _ პროტი და იაკინთეც აიყვანეს, ძალით წაათრიეს საკერპო ტაძარში საძაგელი ღმერთი დიოსისათვის მსხვერპლის შესაწირად.22 ევნუხებმა ფეხი შედგეს თუ არა ტაძარში, კერპი მათ ფეხებთან დაეცა და დაიმსხვრა. ქალაქის თავმა ნიკიტიუსმა მაშინვე ბრძანა, თავები დაეყრევინებინათ მათთვის. ეგონა, ჯადოქრობით გაანადგურეს ღმერთი დიოსიო. წმიდა ევგენია კი თავისთან იხმო და წვრილად დაუწყო გამოკითხვა ამ გრძნეულების შესახებ. წმიდანმა კი ბრძნულად მოუთხრო ერთ ჭეშმარიტ ღმერთზე, რომლის სახელის ხსენებაზე დემონებიც კი ძრწიან და კერპებთან ერთად ძირს ეცემიანო. მმართველმა ყურიც არ ათხოვა მის სიტყვებს და ევგენია დიანას ტაძარში წააყვანინა მხვერპლის შესაწირად. წმიდანმა ფეხის შედგმაც კი ვერ მოასწრო, ნაგებობა მთლიანად ჩამოიქცა და თავის კერპებიანად დაინგრა. ეს ამბავი მეფეს შეატყობინეს. მან კი ბრძანა, ყელზე ქვაშებმული გადაგდეთ მდინარე ტიბროსშიო. ბრძანება მყისვე შეასრულეს, მაგრამ ქვა წმიდანის ყელს შემოეხსნა, ევგენია კი თითქოს ხმელეთზე დადისო, ისე გაიარა წყალზე და ნაპირზე გამოვიდა. ისევ შეიპყრეს ქალწული. ახლა გახურებულ ღუმელში შეაგდეს. ღუმელი უცაბედად გაგრილდა და ევგენიას არაფერი ევნო. შემდეგ ღრმა და ბნელ თხილში ჩააგდეს, ათი დღე შიმშილით კლავდნენ, მაგრამ ღვთიური მადლის სხივი არ ტოვებდა წმიდანს და საზრდოს ზეციდან უგზავნიდა. თხრილში თავად უფალი გამოეცხადა და უთხრა:
_ მე შენი მაცხოვარი ვარ, ასე რომ შემიყვარე და აქამომდე დაგიცვია ეს სიყვარული მთელი სულითა და გულით ჩემზე მომსჭვალულს, მე ისა ვარ, ვის გამოც ამ სატანჯველს დაითმენ. უდიდესი დიდებით შეგამკობ და ენითუთქმელი სიხარულით აღგავსებ. ნიშანს გიდებ _ სწორედ იმ დღეს მიგიღებ ჩემს ზეციურ სამფლობელოში, როს ამქვეყნად მოვივლინე ქალწულის წმიდა საშოდან.
უფლის ხილვამ გაამხიარულა წმიდა ქალწულის გული. სიხარულით ელოდებოდა იმ დღეს, როცა მისი სული ხორცს დაშორდებოდა. სწორედ ქრისტეშობის დღეს მიუგზავნეს მას ჯალათი, რომელმაც ხმლით განგმირა მარტვილი.23
ასე დაასრულა თავისი დროებითი სიცოცხლე და ამქვეყნიური ტანჯვა წმიდა ღირსმა ქალწულმა ევგენიამ და საუკუნო ნეტარ ცხოვრებაში გადასახლდა. მისმა ნეტარმა დედამ სახლეულის შემწეობით მოიპოვა მისი წმიდა და პატიოსანი გვამი და საგვარეულო ადგილ-მამულში დაკრძალა რომის შორიახლოს, სადაც თავად წმიდა ევგენიას ბევრი მორწმუნე მიუბარებია მიწისათვის.
ერთხელ, როცა დედა შვილის კუბოს დასტიროდა, ბრწყინვალე დიდებით მოცული წმიდა ევგენია ქალწულთა სიმრავლესთან ერთად გამოეცხადა და უთხრა:
_ იხარებდე და გამხიარულდი, დედაჩემო, ქრისტემ წმიდანთა სიხარულს შემრთო, მამაჩემი კი პატრიარქთა რიცხვს შეჰმატა. კვირა დღეს შენც მიგიღებს საუკუნო სიხარულში. დაუბარე შენს ვაჟებს, ჩემს ძმებს, ბოლომდე შეინარჩუნონ ნათლისღებისას მიღებული ქრისტიანის წოდება, რათა მარტო ხორცით კი არა, სულითაც ჩემს ძმებად დარჩნენ და მთელი ჩვენი საგვარეულო კეთილ ძღვნად მივართვათ უფალს.
ამ საუბრისას წმიდა ანგელოსთა სიმრავლის ხმები ესმა კლავდიას, ისინი გალობდნენ, და ადიდებდნენ მამას, ძეს და სულიწმიდას, ერთარსება სამებას, რომელსაც ჩვენ ცოდვილთაგანაც შვენის დიდება და თაყვანისცემა უკუნისამდე. ამინ.
შენიშვნები:
1. მარკუს ავრელიუსი _ რომის იმპერატორი 162-180 წწ. კომოდი _ მისი ვაჟი _ 180-192 წ.
2. 1 ნეშტ. 16,26.
3. სოკრატე, პლატონი (მისი მოწაფე) და არისტოტელე (პლატონის მოწაფე) ეპიკურე _ ცნობილი ბრძენი ფილოსოფოსები იყვნენ. ცხოვრობდნენ IV ს-ში ქ.შ-მდე.
4. მისი ხსენება 14 ივლისს აღესრულება.
5. ილიოპოლი _ ქალაქი ეგვიპტეში.
6. ესაია, 26,7.
7. 1 იოანე 4,2.
8. 2 ტიმ. 2,14.
9. ფს. 47,9.
10. ევგენია _ ბერძნ. ნიშნავს `კეთილშობილს~, ~მამაცს~.
11. იოანე 15,15.
12. მათე 20, 26-27.
13. დაბ. 39, 7-20.
14. მელანია _ ბერძნ. ნიშნავს `შავფერს~.
15. გალ. 3,28.
16. გამოსვლ. 15,6. ფს. 76,13, იობ. 5,13.
17.რომაელი იმპერატორი სეპტიმიუს სევერი (192-211) თავის ვაჟ ანტონიუსთან ერთად მეფობდა.
18. ძვ. ქალაქი აფრიკის ჩრდილოეთშია. ამჟამად მის ადგილას ტუნისია განლაგებული.
19. წმ. კორნელიუსი რომის ეკლესიას მართავდა 251-252 წწ.
20. ე. ი. საღვთისმსახურო წიგნებს, რომლებიც მაშინ დიდი იშვიათობა იყო და ცოტას თუ გააჩნდა.
21. ვალერიანი, რომ. იმპერატორი. 253-260 წ. გალიენი. მისი ვაჟი 260-268 წწ.
22. წმ. ევგენიას, კლავდიას, ვასილას, პროტისა და იაკინთეს აღსასრული დაახლ. 262 წ. ივარაუდება. პროტისა და იაკინთეს საფლავები პაპი დამასკოსის დროს გახსნეს 366 წ. და აქ მალე ეკლესიაც აშენდა. ახლა პროტის წმიდა ნაწილები რომში განისვენებს იოანე წინამორბედის სახ. ეკლესიაში. იაკინთეს ნაწილები კი პავლე მოციქულის ეკლესიაში. ევგენიას წმ. ნაწილები თორმეტი მოციქულის სახელობის ეკლესიაში. წმიდა ვასილას ნაწილები კი პრაქსედას ეკლესიაში.
23. ნეტ. იერონიმეს თვენის მიხ. წმ. ევგენია 25 დეკემბერს ევნო - ეს სხვა წყაროებიდანაცაა ცნობილი.
"დედათა ცხოვრება". თბილისი. 2006 წ.
გამომცემლობა - © "ორთოდოქსი" .
მთარგმნელი რუსუდან კობახიძე.
No comments:
Post a Comment