III თავი. სარწმუნოებისათჳს წმიდისა და ერთარსისა სამებისა. თქმული უნდოსა და გლახაკისა ხუცეს-მონაზონისა ბესარიონის მიერ. რომელი იყო უდაბნოით გარესჯით მრავალმთისაჲთ, მონასტერსა წმიდისა იოანე ნათლისმცემელისა, ხოლო წიგნსა ამას ეწოდების „გურდემლი“.

წმიდისა და თაყუანისსაცემელისა ცხოველსმყოფელისა სულისა წმიდისათჳს.

ხოლო წმიდისა და განუყოფელისა ერთღმრთეებისა სამებისა საიდუმლო რაჲ აღვწერეთ, აწ კუალად ცხოველსმყოფელისა სულისა წმიდისათჳს ვიტყჳთ: თუ რაჲ არს მიზეზი მათისა ესრეთ უწესოდ აღსარებისა, ვითარმედ სული*(47) წმიდა მამისა და ძისაგან გამოვალსო, რომელი ესე უცხო არს ქადაგებისაგან წმიდათა მოციქულთა და ღმერთშემოსილთა კაცთასა. ხოლო ჩუენ არა ვიტყჳთ სულსა წმიდასა ძისაგან გამოსლვით, არამედ მამისაგან, მოძღვრებისაებრ წმიდათა მოციქულთასა და ღმერთშემოსილთა მამათასა. რამეთუ, ვითარცა ძე იშვა მამისაგან პირველ ყოველთა საუკუნეთა და უწინარეს ჟამთა, ეგრეთვე სული წმიდა გამოვიდა მისვე მამისაგან უწინარეს ჟამთა და პირველ ყოველთა საუკუნეთა. რამეთუ ერთი არს არსება და ბუნება მამისა და ძისა და სულისა წმიდისა, სიტყჳსაებრ საღმრთოთა წერილთასა, მოციქულთა და წინაჲსწარმეტყუელთა და მოძღვრებისაებრ წმიდათა ღმრთის მეტყუელთასა. რამეთუ არცა ერთსა ვის წმიდათაგანსა უთქუამს სული წმიდა ძისაგან გამოსლვით, ვითარცა ძე არა თქმულ არს სულისაგან შობილად, არამედ მხოლოდ მამისაგან. ეგრეთვე არცა ითქუმის*(48) სული წმიდა ძისაგან გამოსლვით, არამედ მამისგან. რამეთუ რაოდენნი ღმრთისმეტყუელნი არიან წმიდათა მამათა მიერ აღწერილნი და უმეტეს დიდისა ღმრთისმეტყუელისა გრიგოლისნი, რომელმან ერგასისნი თავნი ღმრთისმეტყუელებანი აღწერნა ვრცელად და უნაკლოდ. რამეთუ ყოვლად ღმრთისმეტყუელისა და მახარებელისა იოანესა ამას მიხუდა სახელი ღმრთისმეტყუელებისა და ყოველივე თქმული მისი ღმრთისმეტყუელებითა აღსავსე არს და არცა ერთსა თქმულთა მისთა შინა იპოების, თუმცა ეთქუა ძისაგან გამოსლვით, არამედ მხოლოდ მამისაგან. არცაღა დიდსა და ზეცით გამობრწყინვებულსა ბასილის, არცა წმიდასა და ყოვლისა სოფლისა მნათობსა ოქროპირსა, არცა დიდსა ათანასის, არცა გრიგოლი საკჳირველთმოქმედსა, რომელსა ცხადად წარმოუდგა წმიდა ღმრთისმშობელი და ღმრთისმეტყუელი იოანე და გამოუცხადეს*(49) წმიდისა სამებისა საიდუმლოჲ და მყის აღწერა მათსავე მუნ ყოფასა შინა მათითავე ბრძანებითა მოკლითა სიტყჳთა და დიდითა სიბრძნითა და აღწერილი იგი ჰგიეს დღეინდელად დღედმდე, ხოლო მე განვრცელებისათჳს არა აღვწერე აქა, და ვისცა ენებოს, იგი წარიკითხოს და ყოველივე ცხადად ეუწყოს. და არცა სხუასა სადა ვის ღმრთისმეტყუელთაგანსა უთქუამს ესე, არცა უკადრებიეს, თუ მამისაგან და ძისა გამოვალს, და თუმცა ყოფილიყო ესე ცილობაჲ და ამისი თქუმა, მრავალნიმცა აღწერნეს ამის პირისათჲს ნეტართა მათ წინა აღსადგომელი უთქუმელისა ამის სიტყუისა, არამედ ნეტარსა იოანე დამასკელსა, რომელსა ეწოდა ოქრონექტარი თჳთ დედუფლისა ჩუენისა ღმრთისმშობელისა მიერ, ამასა წინათვე ეუწყა სულისაგან წმიდისა წვალება*(50) ესე და მან აღწერა ცხადად და ჭეშმარიტად თქმულთა შინა თჳსთა ღმრთისმეტყუელებათა. და იტყჳს ესრეთ: არა ვიტყჳთო სულსა წმიდასა ძისაგან გამოსლვითა, რომელი არასადა გჳპოვნიეს საღმრთოთა წერილთა შინაო. არამედ მამისაგან. და სულად ძისა და სულად ქრისტესაო, ვითარცა წერილ არს, გამოავლინა ღმერთმან სული ძისა თჳსისა გულთა შინა ჩუენთა. და კუალად იტყჳს, რომელსა სული ქრისტესი არა აქუნდეს, იგი არა არს ქრისტეანიო.

ხოლო ძისაგან გამოსლვით არა თქუმით არს, არცა ვის აღწერით დაუტევებიეს, არამედ მამისაგან ვითარცა შობა ძისა, ეგრეთვე გამოსლვა სულისა მისგანვე მამისა, რამეთუ მამა არს მიზეზი შობისა და გამოსლვისა, ვითარცა თავადი ჭეშმარიტება და ცხოვრება ჩუენი ქრისტე ბრძანებს: სული იგი ჭეშმარიტებისა, რომელი მამისაგან გამოვალს, მან წამოს ჩემთჳს და თქუენცა მოწამე ხართ (იოანე 12.26) რომლისათჳს (რაჲსათვის) არა თქუა სული იგი ჭეშმარიტებისა, რომელი მამისაგან*(51) და ჩემგან გამოვალს; ანუ ვერ დაიდუმეს დიდი ესე საიდუმლო წმიდათა მოციქულთა და შემდგომთა მათთა ღმრთისმეტყუელთა.

ხოლო იტყჳან ლათინნი, კაცობრივ იტყჳსო და არა ღმრთაებრო. ქრისტემან მეუფემან ჩუენმან ვიდრეღა ჴორცითა ქუეყანასა ზედა იქცეოდა, თავისა თჳსისა ღმრთეება ცხადად და გამოჭეშმარიტებით არასადა გამოაცხადა, არამედ იგავით და მიფარულადრე. და ოდეს ამაღლდა მამისა, მერმე უკანასკნელ მოწაფემან მისმან და მოციქულმან იოანე ღმრთისმეტყუელმან ცხადად და მზისა უბრწყინვალესად და ყოვლისა საყჳრისა უმაღლესად ღაღადყო ღმრთეება მისი და იტყჳს.

პირველითგან იყო სიტყუაჲ და სიტყუაჲ იგი იყო ღმრთისათანა და ღმერთი იყო სიტყვაჲ იგი, ესე იყო პირველითგან ღმრთისა თანა: (იოანე 1.1-2) ესრეთ გამოაცხადა ღმრთეება ძისა და თანასწორება მამისა, ეგრეთვე სხუანი მოციქულნი იტყჳან ღმრთეებასა მისსა და არღარა დაფარვენ,*(52) ვითარცა პავლე მიუწერს ტიმოთეს.

ღმერთი გამოჩნდა ჴორცითა და განმართლდა სულითა, ეჩუენა ანგელოზთა, იქადაგა წარმართთა შორის, ჰრწმენა სოფელსა, და ამაღლდა დიდებით (1ტიმოთეს მიმართ 3.16) და კუალად ტიტეს მიუწერს.

და მოველოდით ნეტარსა მას სასოებასა და გამოჩინებასა დიდებასა დიდისა ღვთისა და მაცხოვრისა ჩუენისა იესუ ქრისტესსა, რომელმან იგი მისცა თავი თჳსი ჩუენთჳს (ტიტეს მიმართ 2.13-14) ვინაჲთგან ესრეთ ღუთაება ქრისტესი ცხადად თქუეს და არღარა დაჰფარნეს, ვითარ დიდი ესე საიდუმლოჲ სულისა წმიდისა ძისაგან გამოსლვა რაჲსათვის დაიდუმეს(?) და უკუეთუ ქრისტემან ესე არა დაფარა, რაჟამს ეტყოდა მოწაფეთა: რაჟამს მოვიდეს ნუგეშინისმცემელი იგი, რომელი მე მოვავლინო თქუენდა მამისა ჩემისა მიერ (იოანე 15.26) და კუალად ჩემგან.// მიიღოს და გითხრას თქუენ ესენი არა დაფარნა და არცა დაერიდა კაცობრიობასა, ვითარმედ*(53) მე მოვავლინო და ჩემგან მიიღოს და გითხრას თქუენ. ამისა უმეტესი სიტყვა რაჲღა იყო და საიდუმლოსა გამოცხადება. უკუეთუ ესე არა დაეფარა მას რა(ი)დღა დაუტევებდა მამისაგან და ჩემგან გამოვალსო ანუ წმიდანი მისნი მოციქულნი ვითარ არღარა გამოაცხადებდეს(?) ანუ წმიდანი ღვთისმეტყველნი ვერღა დაჰფარვიდენ. ესრეთ არასადა თქმულ არს მათისაებრ სიცბილისა, არამედ ყოველნივე ესრეთ აღიარებდეს, ვითარცა ჩუენ გურწამს და აღვიარებთ, ვითარცა მჴსნელისა ჩუენისა ქრისტესაგან გჳსწავლიეს, და ვითარცა ესე რა გუესმის.

რამეთუ პირველად თქუა: მე ვჰკითხო მამასა ჩემსა და სხუა ნუგეშინისმცემელი მოგივლინო, აჰა თანასწორება და ერთპატი(ვ)ობა მამისა და ძისა და არა წინააღდგომა ძისაგან მამისა. მერმე იტყუვის უკუეთუ არა წარვიდე იგი არა მოვიდეს,*(54) და მე მოვავლინო იგი თქუენდა, და ჩემგან მიიღოს და გითხრას თქუენ: აჰა ჴელმწიფება ძისა და თანასწორება სულისა, და ერთ პატიობა. და მერმე იტყჳს ოდეს მოვიდეს სული იგი ჭეშმარიტებისა, გიძღოდეს თქუენ ჭეშმარიტებასა შინა. აჰაჴელმწიფება და უფლება სულისა და არა უდარესობა მამისაგან არცა ძისა.

რამეთუ პირველად იტყჳს მე ვჰკითხო მამასა ჩემსა თქუენთვის და სხუაჲ ნუგეშინის მცემელი მოგივლინო თქუენ. მერმე იტყჳს: უკეთუ მე არა წარვიდე, იგი არა მოვიდეს (და ჩემგან მიიღოსა თქუენ.) და მერმე თქუა: ოდეს მოვიდეს სული იგი ჭეშმარიტებისაჲ გიძღოდეს თქუენ ჭეშმარიტებასა შინა.

აჰა ერთობაჲ და ერთი პატივი და ერთი ჴელმწიფებაჲ და ერთი ღმრთეებაჲ და სწორი მეუფებაჲ და სწორი უფლებაჲ და სწორი განზრახვაჲ მამისა და ძისა და სულისა წმიდისა, განუყოფელობაჲ და შეურევნელი ერთობაჲ.

ხოლო უკუეთუ ვთქუათ მამისა*(55) და ძისაგან გამოსლვა სულისა, ორნივე იქმნებიან მიზეზნი სულისა წმიდისა გამოსვლისანი: ვითარცა მამა, ეგრეთვე ძეცა და სული წმიდა დაკლებულ იქმნეს ერთ პატიობისაგან, რამეთუ მამა და ძე გამოავლენს სულსა, ხოლო სული წმიდა ვერღარას მოქმედებს. უმჯობეს არს რაჲთა ესეცა თქუან, ვითარმედ მამისაგან და სულისა იშუა ძე და იქმნნეს თჳთებათა და გუამთა შერეულება მსგავსად საბელიოზის გმობისა, ანუ განყონ არიოზისებრ უსჯულოსა, ანუ შერევნა და შერწყმა თქუან, ვითარცა ვთქუ გუამთა და თჳთებათა, რაჟამს ითქუას მამისა და ძისაგან გამოსვლა სულისა, ანუ განყოფა ითქუას არსებათა და ბუნებათა, რაჟამს ძესა მისცენ მიზეზობაჲ სულისა წმიდისა გამოსვლისა, და სულსა წმიდასა არარაჲ მიზეზობა; და დაკლებულ ყონ მისვე არსებისა და ბუნებისაგან. იხილეთ სადა მიიწევის გმობაჲ ესე: ანუ არიოზ იქმნენ ანუ საბელიოზ. ანუ*(56) შეარწყუან და შერიონ, ანუ განყონ და განაშორონ ურთიერთას, და დაკლებულ ყონ სული წმიდა სწორ პატივისაგან მამისა და ძისა. გულისჴმაყავთ ძმანო, თუ ვითარ საკრძალველ არს სარწმუნოებაჲ ჩუენი, რომელი მოციქულთა დაჰბეჭდეს და წმიდათა კრებათა დაამტკიცეს, და ვერვის ხელეწიფების იოტა ერთი გინა რქა ერთი შემატებად ანუ დაკლებად. და უკუეთუ იქმნეს მცირედცა რაჲმე ანუ დაკლებაჲ, ანუ შემატებაჲ, მერმე კუალად სხუაჲ იქმნების კუალად სხუაჲ და ესრეთ მცირედ მცირედ დაიჴსნას და განირყვნას ყოველივე, ვითარცა ქმნულ არს მათ შორის და არღარა არს საზღვარი დადებული მოციქულთა და ღმერთშემოსილთა მამათა მათ შორის, არამედ ყოველივე განრყუნილ არს და შეცვალებულ, ხოლო ჩუენ დაგჳცვნეს ღმერთმან ყოვლისაგან წვალებისა და საცთურისა მთესველისა მისგან ღუარძლისა და ღირს მყუნეს სასუფეველსა თჳსსა*(57) ყოველთა წმიდათა მისთა თანა ამინ.