VI და VII თავები. თქმული უნდოსა და გლახაკისა ხუცეს-მონაზონისა ბესარიონის მიერ. რომელი იყო უდაბნოით გარესჯით მრავალმთისაჲთ, მონასტერსა წმიდისა იოანე ნათლისმცემელისა, ხოლო წიგნსა ამას ეწოდების „გურდემლი“.

VI თავი. სიტყჳსა მისთჳს, ვითარმედ: მე ვარ გზაჲ და მე ვარ ჭეშმარიტება.

კვალად იტყვიან ქრისტე ბრძანებსო: მე ვარ გზაჲ და მე ვარ ჭეშმარიტებაჲ, მერმე იტყჳსო სული იგი ჭეშმარიტებისაჲ, რომელი მამისაგან გამოვალს, იგი ჭეშმარიტებაჲ ძე არსო და მისგან გამოვალს სული წმიდაო: უკუეთუ გამოსლვასა ზედა მოიღებენ ამას სიტყუასა, მაშა ძისაგანცა გამოვალს და კრავისაგან და რაოდენნი ჴორციელისა განგებულებისა (სახლნი) ეწოდებიან ქრისტესა, რამეთუ თქუა: მე ვარ გზაჲ და მე ვარ ჭეშმარიტებაჲ; და კვალად: მე ვარ კარი; თუ ვინმე შევიდეს ჩემ მიერ, ცხონდეს. და ესე არს უმსგავსო სიტყუა მათი: ხოლო არა იტყჳს*(77) ჭეშმარიტებისაგან გამოსლვასა, არამედ სული ჭეშმარიტებისაო, და მეცა ეგრეთვე მრწამს და აღვიარებ სულად ძისა და სულად ქრისტესა და სულად ჭეშმარიტებისა მოძღვრებისაებრ საღმრთოთა წერილთასა, ვითარმედ გამოავლინა უფალმან სული ძისა თჳსისა გულთა შინა ჩუენთა. და კუალად იტყჳს, რომელსა სული ქრისტესი არა აქუნდეს, იგი არა არს ქრისტესა, და კუალად: მე ვარ გზაჲ და მე ვარ ჭეშმარიტებაჲ.

ხოლო გამოსვლით ძისაგან არავის უთქუამს, არცა თჳთონ ჭეშმარიტსა ძესა ღვთისასა, არცა მოციქულთა, არცა ღმრთისმეტყუელთაგანსა ვისმე, არამედ ესრეთ ყოველთავე საღმრთოთა წერილთა შინა და თჳთ წმიდასა სახარებასა შინა წერილ არს, ვითარმედ: მამისაგან გამოვალს და ძისა მიერ მოივლინების და მოგუეცემის და მოგუენიჭების,*(78) და მამაჲ არს მიზეზი ძისა შობისა და სულისა გამოსლვისა და ერთობა აქუს უცვალებელი და ხელმწიფება და უფლება მოუკლებელი უკუნითი უკუნისამდე ამინ.

VII თავი. სიტყჳსა მისთჳს, ვითარმედ: მდინარე ერთი გამოვალს საყდრისაგან ღმრთისა და კრავისა.

ხოლო ერთი სიტყვაჲ ესე აქუსთ პაპის მოსავთა მიზეზად ცუდად მეტყუელებისა მათისა, რომელი წერილ არს გამოცხადებასა შინა იოანე ღმრთისმეტყუელისასა, ვითარმედ: მიჩუენა მდინარჱ წმიდა წყლისა ცხოველისაჲ ბრწყინვალჱ, ვითარ ბროლი, გამომავალი საყდრისაგან ღმრთისა და კრავისა, შორის სივრცესა მის ქალაქისასა. (იოანეს გამოცხადება 21.1-2) ესე არს თავი და პირველი სიტყჳსგებაჲ მათი ჩუენდა მომართ, და სიტყჳთა ამით აცთუნებენ მრავალთა წრფელთა და მარტივთა სულთა. და ჩანს ვითარმედ: ძნელ არს სიტყჳსგებაჲ მათი, არამედ მცირედ*(79) მელოდეთ და ადჳლად დაიჴსნას სიტყუამრავლობაჲ მათი და ცუდისმეტყუელებაჲ მადლითავე და შეწევნითა სულისა წმიდისათა.

რამეთუ იტყჳს, ვითარმედ: მდინარე ერთი გამოვალს საყდრისაგან ღმრთისა და კრავისა, შორის სივრცესა მის ქალაქისასა. ვინაჲთგან საყდარი თქუა და სივრცე ქალაქისა, ჩუენ მიერ არღარა საჭირო არს ამისი განმარტება, რამეთუ რომელთა შორის არს მეცნიერებაჲ საღმრთოთა წერილთაჲ მათ მიერცა ადჳლ არს ამისი უწყება და ძალი, ვითარმედ საყდარნი ღმრთისანი ზეცისა წესთაგანნი არიან ერთი დასი ცხრათა მათ დასთაგანნი უმახლობელესნი ღმრთისანი და უპირველესნი სხუათა მათ ზეცისა განწყობილთანი სერაბინთა და ქერუბინთა თანა გარემოჲს ღმრთისა მყოფნი, რომელთა ზედა განისუენებს მეუფე მეუფეთა, ვითარცა დასწერს ბრძენთმთავარი დიდი დიონისე ზეცისა*(80) განწესებათათჳს და იტყჳს: სერაბიმნი და ქერუბიმნნი და საყდარნი, უფლებანი, ძალნი და ჴელმწიფებანი, მთავრობანი, მთავარანგელოზნი და ანგელოზნი. ვითარცა ვთქუ უპირველესნი და უმახლობელესნი ზეცისა განწესებათა შორის სერაბიმნი და ქერუბიმნი და საყდარნი არიან, რომელთა ზედა განისუენებს ნეტარი იგი და მიუწვდომელი ბუნებაჲ წმიდისა სამებისა მიუწდომელად და გამოუთქმელად ზეშთა ბუნებისა, და ზეშთა სიტყჳსა და მოგონებისა; და უკუეთუ საყდრისაგანცა გამოვალს სული წმიდაჲ, ვითარცა ითქვას ძისაგანცა გამოსლვა ანუ რაჲღა იყოს უმეტესი პატივი მამისა ანუ ძისა; და კუალად ესაიასიცა იგი ხილვაჲ მოიხსენე, ვითარ იხილა მეუფე საყდართა ზედა მჯდომარე ჟამსა მას, რომელსა მოკუდა ოზია მეფე და იტყჳს.

ვითარმედ: ვიხილე ღმერთი მჯდომარე*(81) საყდართა ზედა მაღალთა და აღმატებულთა, და სავსე იყო ტაძარი იგი დიდებითა მისითა და სერაბიმნი დგეს გარემოჲს მისა, და შემდგომი; და კუალად წმიდანი სამნი ყრმანი, იყვნეს რა შეთხეულ საჴმილსა მას ცეცხლისასა, ილოცვიდეს და იტყოდეს. 

კურთხეულ ხარ შენ საყდართა ზედა დიდებისა შენისათა; და დავით იტყჳს: უფალმან ზეცას განმზადა საყდარი თჳსი და სუფევაჲ მისი ყოველთა ზედა ეუფლებინ; და კუალად გამოცხადებასა შინა წერილ არს: მეყსეულად ვიქმენ სულითა და აჰა, დგა საყდარი ცათა შინა საყდართა ზედა და მჯდომარე მსგავს იყო ქვასა მას იასპსა და სარდიონსა და ირისე იყო გარემოჲს საყდრისა მის. ესე არს საყდარი იგი, რომლისაგან გამოვალს მდინარე იგი წყალისა ცხოველისა, და საყდრად ღმრთისა, რომელსა ზედა განისუენებს ღმერთი, პირველნი ბრწყინვალებანი არიან ზეცისა*(82) განწყობილთა შორის. ვითარცა პირველვე ვთქუ, და მერმე შორის სივრცესა მის ქალაქისასა, რამეთუ ესენი წმიდანი ანგელოზნი არიან და სულნი წმიდათა კაცთანი, რომელნი იშუებენ ზეცასა იერუსალიმსა შინა ვითარცა სხუანიცა ღმრთისმეტყუელნი ესრეთვე იტყჳან და ამათ შორისცა გამოვალს, ვითარცა წერილ არს: მდინარე ერთი გამოვალს წმიდა ბრწყინვალე წყლისა ცხოველისა საყდრისაგან ღმრთისა და კრავისა შორის სივრცესა მის ქალაქისასა. და ვითარ ეგების ესე, ანუ ვითარ მოეზავების ესრეთ, რაჲთამცა სული წმიდაჲ საყდრისაგან ღმრთისა და კრავისა გამოვიდა სიტყჳსაებრ მათისა, შორის სივრცესა მის ქალაქისასა.

ხოლო მდინარე იგი წმიდა, რომელი იხილა ღმრთისმეტყუელმან მან წყლისა ცხოველისა ჭეშმარიტად მადლი სულისა წმიდისაჲ არს და გამოვალს საყდრისაგან ღმრთისა და კრავისა, რომელ არიან საყდარნი ღმრთისანი*(83) წმიდანი ანგელოზნი ნებითა კრავის(ა) მის ჩვენთჳს დაკლულისათა, და გარდაეცემის უხუად შორის სივრცესა მის ქალაქისასა ანგელოზთა და წმიდანთა სულთა ზედა. და არა ბუნებით და პირველითგან მიზეზობისათჳს არს ხილვაჲ ესე გამოსლვისა, არამედ მადლითა მით მრავალსახეთა სულისა წმიდისა(თა) გამოსლვათათჳს იტყჳს: ვითარცა ბრძანებს ქრისტე, ვითარმედ: რომელსა ჰრწმენეს ჩემი, ვითარცა თქუა წიგნმან: მდინარენი მუცლისა მისისაგან დიოდიან წყლისა ცხოველისანი. ესე თქუა სულისა მისთჳს, რომელი მიღებად იყო მორწმუნეთა მათ მისა მიმართ.

ესე მდინარე იხილა იოანე ღმრთისმეტყველმან გამომავალი საყდრისაგან ღმრთისა და კრავისა, რამეთუ მადლი იყო სულისა წმიდისაჲ უხუებით მომდინარე სახედ მდინარისა შორის ანგელოზთა და წმიდათა სულთა ზედა კაცთასა გარდაცემული, და ჭეშმარიტად,*(84) რომელსა ჰრწმენეს ქრისტე ძედ ღმრთისა(დ) და თანასწორად მამისა და სულისა წმიდისა, უკუანაჲსკნელ ჩუენთჳს განკაცებული ორითა ბუნებითა და ერთითა გუამითა, ღმერთი სრული და კაცი სრული, და მცნებათა და ბრძანებათა მისთა იმარხვიდეს, მისგანცა გარდამოეცემის მდინარე იგი ცხოველსმყოფელი წყლისა ცხოველისა უხუებით მომდინარე, რომელ არს მადლი სულისა წმიდისაჲ ბრძანებისაებრ ღმრთისა, ვითარმედ: რომელსა ჰრწმენეს ჩემი, მდინარენი მუცლისა მისისაგან დიოდიან წყლისა ცხოველისანი, და შემდგომი. და თუმცა სულისა წმიდისა გამოსვლისათჳს იტყოდეს მდინარესა მას ღმრთისმეტყუელისა მიერ ხილულსა და მის მიერვე სახარებასა შინა წერილსა, მაშა ესეცა იქმნების, რომელი ყოვლისა მორწმუნისა და წმიდისა კაცისაგანცა გამოვალს სული წმიდაჲ და ვითარ იყოს ესე, ანუ ვითარ ეგების, რამეთუ სული წმიდაჲ*(85) ბუნებით არცა მდინარე არს, არცა ქარი, არცა დის, არცა ქრის, არცა ორთქლი რაჲმე არს განქარვებადი და ვითარცა იგი ძე და სიტყუაჲ ღმრთისაჲ, არა თუ სიტყვათაებრ ჩუენთა ჰაერად განბნევადი არს, არამედ სრული გუამოვნებაჲ არს, ვითარცა მამისა და ძისა, ეგრეთვე სულისა წმიდისა, უცვალებელი და მოუკლებელნი, შეურევნელი და განუყოფელნი, და არარაჲ არს მათ შორი, განყოფილი თჳნიერ უშობელობისა, შობისა და გამოსვლისა და არცა ვინ ესე უწყის და ვერცა ვინ შემძლებელ არს ცნობად, თუ რაჲ არს უშობელობა მამისა, შობა ძისა და გამოსლვა სულისა ვერცა კაცნი და ვერცაღა თჳთ უჴორცონი ბუნებანი, არამედ ესოდენ უწყებულ არს ჩუენდა და მოცემულ საღმრთოთა წერილთა მიერ და მეტი არარაჲ; და ნუცა ვინ გამოეძიებს ამისა უმეტესსა,*(86) რაჲთა არა დაინთქას და მიეცეს წარსაწყმედელსა სიტყჳსაებრ დიდისა ღმრთისმეტყუელისა გრიგოლისა.

რად ვიტყჳ სხუასა, თჳთ ჭეშმარიტი სიბრძნე და ძალი ღმრთისაჲ ძე და სიტყუაჲ მამისა ბრძანებს: სული იგი ჭეშმარიტებისაჲ რომელი მამისაგან გამოვალს; და წმიდანი მისნი მოციქულნი მართლისა სარწმუნოებისაჲ აღსარებასა ესრეთ დასწერენ, ვითარმედ: სული წმიდაჲ, რომელი მამისაგან გამოვალს. და სამასათრვამეტთა ღმრთისმეტყუელთა მამათა ნიკიას ესრეთვე თქუეს და დაამტკიცეს: სული წმიდაჲ, რომელი მამისაგან გამოვალს; ეგრეთვე შემდგომთა დიდთა კრებათა და სხუათა ყოველთა ღმრთისმეტყუელთა ესრეთ დაწერეს და დაამტკიცეს, ვითარმედ: მამისაგან გამოვალს, და არასადა თქუმულ არს, თუ სული წმიდა მამისა და ძისაგან გამოვალს და ვერცა ვის უკადრებიეს, არამედ მხოლოდ მამისაგან გამოვალს, და ძისა მიერ მოივლინების და მოგუეცემის*(87) და მოგუენიჭების, და ერთი არს პატივი და დიდებაჲ მამისა და ძისა და სულისა წმიდისაჲ.

ხოლო იგინი გმობენ წმიდათა მოციქულთა და ღმერთშემოსილთა მამათა და თჳთ თავადისა ქრისტეს ბრძანებასა და მოძღურებასა გარდააქცევენ და იტყჳან ვითარმედ: მათგან დაკლებული და ვერ გულისჴმისსაყოფელი ჩუენ გამოგუეცხადა და გულისჴმავყოფთო. ამისთჳს ესრეთ ვიტყვითო; და კოსტანტინეპოლისა კრებამან სული წმიდაჲ ღმერთი და ცხოველსმყოფელი შემატესო, რამეთუ მუნამდე ესრეთ იტყოდესო: სული წმიდაჲ,  რომელი მამისაგან გამოვალს, და აწ ჩუენცა ესრეთ შევმატეთო: სული წმიდაჲ რომელი მამისა და ძისაგან გამოვალს, და ესრეთ ცუდითა სიტყჳთა განიმართლებენ თავთა თჳსთა. აღივსნედ სირცხჳლითა და კდემითა პირნი მათნი, რომელნი ესრეთ ზრახვენ. რომელი არს იგი კრება ერთი მეორისა წინააღმდგომი(?)*(88) ანუ პირველისა განმასაზღვრებელისა მეორე დამჴსნელი:(?) და არა უფროსად დამამტკიცებელნი თჳნიერ ფლორეციისა კრებისა, რომელსა იგინი მერვედ უწოდნენ, რამეთუ იგინი არიან დამჴსნელნი და განმაქარვებელნი ყოვლისა საღმრთოდ სჯულისდებისანი და მოციქულთა განწესებისანი: ესე სიტყუაჲ არა თუ კონსტანტინეპოლისა კრებამან შემატა ღმერთი და ცხოველსმყოფელი, არამედ იაკობ მოციქულმან და მარკოზ მახარებელმან განწესებასა შინა საღმრთოსა წირვისასა ესრეთ დააწესეს ყოვლად საუფლოსა მის სიტყჳსა, რომელ არს: მიიღეთ და ჭამეთ, ესე არს ჴორცი ჩემი, და შემდგომი. მერმე ესრეთ იტყჳან წმიდანი მოციქულნი: შეგჳწყალენ ჩუენ, ღმერთო, ყოვლისა მპყრობელო, შეგჳწყალენ ჩუენ, ღმერთო, მაცხოვარო ჩვენო, შეგჳწყალენ ჩუენ დიდითა წყალობითა*(89) და გარდამოავლინე ჩუენ ზედა და წინა მდებარესა ამას ძღუენსა ზედა სული შენი ყოვლად წმიდა ღმერთი და ცხოველსმყოფელი თანაარსი შენ ღმრთისა მამისა და მხოლოდშობილისა ძისა შენისა ერთმეუფებით თანასწორი. ესრეთ ხადიან წმიდანი მოციქულნი სულსა წმიდასა უფლად და ცხოველსმყოფელად, და არა თუ უკუაჲნასკნელ ეწოდეს ესე სახელნი.

რამეთუ სახელნი სულისა წმიდისანი მრავალნი არიან წმიდათა წერილთა მიერ მოსწავებულნი: გინა თუ ღმერთი, გინა თუ ცხოველმყოფი, გინა თუ რავდენიცა სახელნი იწოდებიან. სული ნუგეშინისმცემელი, სული სახიერი, სული წრფელი, სული მთავრობისაჲ, სული გულისხმისყოფისაჲ, სული სიბრძნისა, სული ღმერთმყოფელი.

ესე და ესე(გ)უარნი და უმრავლესნი სახელნი წერილ არიან საღმრთოთა წერილთა შინა სულისა წმიდისათჳს, და რავდენიცა უწოდოს*(90) კაცმან სულსა წმიდასა, კეთილ არს ფრიად და ჯეროვან, და შეეტყუებიან ყოვლად ბრძენსა მას და ყოვლად სახიერსა ღმერთმთავარსა სულსა. ვითარცა არს ჭეშმარიტად ღმერთი და უფალი და ცხოველსმყოფელი და სხუანი, რავდენიცა ვთქუენ.

ხოლო გუამოვნებისა და თჳთებისა შერევნაჲ და შერწყუმაჲ და ძისაგან გამოსლვაჲ უჯერო არს და უპირულ, რომელი არცაღა სხვასა ვის უთქუამს და არცა სადა წერილ არს და გარეშე არს საზღუარსა წმიდათა მოციქულთა და ღმერთშემოსილთა მამათასა; და რომელნიცა ამათ საზღვართა გარდაუქცევენ, მათ ზედა აღესრულების სიტყუაჲ იგი მოციქულისა: გინა თუ ჩუენ, გინა თუ ანგელოზი ზეცით გახარებდეს თქუენ, გარეშე მისა, რომელი იგი გახარე თქუენ, შეჩუენებულ იყავნ, ვითარცა წინაჲსწარ ვთქუ და აწ კვალად ვიტყჲ, უკეთუ ვინმე გახარებდეს თქუენ მისა გარეშე, რომელი იგი მიიღეთ,*(91) შეჩუენებულ იყავნ.

ხოლო ჩუენ ღმრთისმოყვარენო, ნუ გარდავხდებით საზღვარსა მამათასა, ნუცა შევცვალებთ კანონსა წმიდათა მოციქულთა და წმიდათა ღმრთისმეტყველთასა, ვითარცა არცარა შეგჳცვალებიეს და არცარა შემოგჳღიეს უბიწოსა ამას შინა სარწმუნოებასა ჩუენსა, არამედ ვეგნეთ მასვე ზედა საფუძველსა მოციქულთა და წინაჲსწარმეტყუელთასა და ვიქმოდეთ კეთილთა საქმეთა, რაჲთა კურთხევა და მადლი მათი მოვიდეს ჩუენ ზედა დაგჳცვნეს წმიდამან სამებამან ერთ ღვთაებით თაყუანისცემულმან და დიდებულმან, რამეთუ მისა შვენის ყოველი დიდება, პატივი და თაყუანისცემა, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე ამინ.